ریختن آب «وان» در دریاچه ارومیه

به گزارش آوای سهند به نقل از روزنامه جام جم ؛ حالا امید دریاچه ارومیه برای زنده ماندن فقط به آسمان است و لطف الهی،‌ اگر ذره‌ای شك دارید نگاه كنید به طرح‌ها و ایده‌هایی كه همه این سال‌ها قرار بود آبی باشد در دل بزرگ‌ترین دریاچه نمكی جهان اما فقط نانی شد بر سفره سیاستمدارانش. ایده انتقال آب دریاچه وان تركیه به دریاچه ارومیه هم ایده تازه‌ای نیست، اما به واسطه انتشار گفته‌هایی باز هم تازه شده است. ماجرا از این قرار است كه برخلاف ادعاهای مطرح شده با محور احیا و نجات دریاچه ارومیه هفته گذشته فرهاد افشار، مدیرعامل خیریه بین‌الملل ایرانیان در شورای شهر ارومیه از قطعی بودن امكان این ایده صحبت كرد، هر چند برای این قطعیتش هیچ دلیل علمی عنوان نكرده و واقعیت این است كه انتقال آب از یك حوضه به حوضه دیگر كار و تصمیم ساده‌ای نیست. به باور بسیاری از كارشناسان باید حوضه انتقال‌دهنده به آبی كه انتقال می‌یابد نیاز نداشته و در واقع آنچنان آب مازاد داشته باشد كه هیچ حقی در حوضه‌های پایین دست آن ضایع نگردد. همچنین این انتقال اشكالات زیست‌محیطی به دنبال نداشته و چنین طرحی از نظر فنی، عملیاتی و اقتصادی امكان‌پذیر باشد. این موارد به خوبی نشان می‌دهد این ایده مستلزم انجام مطالعات كافی و لازم در این زمینه توسط متخصصان و مشاوران بی‌طرف است. حالا اما هر چقدر بگردید كمتر مطالعه كارشناسانه یا اظهارنظر علمی در این زمینه می‌یابید، آنقدر كم كه حرف‌های مدیرعامل یك خیریه شاید بعدها مستند تصمیمی شود كه میخ آخر تابوت احیای دریاچه ارومیه است.
 نفت در برابر آب
ایده انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه اولین بار از زبان عیسی كلانتری عنوان شد، آن هم در زمانی كه او هنوز بر بالاترین مسند حوزه محیط‌زیست ایران ننشسته بود و همچنان به عنوان دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه شناخته می‌شد. طرحی كه كلانتری در یك نشست خبری در مرداد سال ۹۵ در توجیه آن گفت: «دریاچه وان گرفتار زیادی آب است؛ ارتفاع آب در این دریاچه به قدری بالا آمده كه شرایط بی هوازی در كف دریاچه ایجاد كرده و موجودات داخل آب در حال از بین رفتن هستند». كلانتری اصرار داشت: «نه تنها همه چیز برای انتقال آب از دریاچه وان در تركیه به دریاچه ارومیه در كشورمان مهیاست، كه این اتفاق به نفع هر دو كشور است». هر چند عمر حرف‌های دبیر وقت ستاد احیای دریاچه ارومیه به یك‌سال هم نرسید و بعد از طرح این مسأله، این بار مدیردفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه از نبود برنامه و طرح ستاد احیای دریاچه ارومیه برای انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه خبر داد. مسعود تجریشی این بار در گفت‌وگو با پایگاه خبری آب ایران عنوان كرد كه انتقال آب این دریاچه مد نظر ستاد احیای دریاچه ارومیه نیست و این پیشنهادی است كه طرف‌های ترك به ایران ارائه كرده‌اند و یك گروه تحقیقاتی متشكل از پنج دانشگاه داخلی و خارجی (دانشگاه وان تركیه و یك دانشگاه اروپایی) تشكیل و در حال بررسی علمی ـ فنی و این‌كه انتقال آب چه آثاری ممكن است به همراه داشته باشد، هستند.
آن‌طور كه مسعود تجریشی در آن سال اشاره كرده است پیشنهاد انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه از سوی مقامات تركیه پیشنهاد شده است. امید شایان‌فر، رئیس انجمن دریاچه ارومیه اما اعلام كرد هرچند تركیه و گرجستان انتقال آب و نجات دریاچه ارومیه را پیشنهاد داده‌اند، اما در پس انتقال آب از دریاچه وان، انتقال نفت و خرید گاز نهفته است!
تجریشی تاكید كرد: حدود یك ماه پیش نتایج این مطالعه مشخص شد و در مطالعه شیمیایی به این جمع‌بندی رسیدیم كه این انتقال آب به صلاح نیست.
 تناقض‌های یك ایده
به نظر می‌رسید با توجه به حرف‌های دبیر و رئیس كارگروه علمی ستاد احیای دریاچه پرونده این طرح بسته شده است، اما همین هفته گذشته فرهاد افشار، مدیرعامل موسسه خیریه بین‌الملل ایرانیان در صحن شورای شهر ارومیه حضور پیدا كرد و به قطع از موفقیت‌آمیز بودن این طرح سخن گفت. سخنانی پر از تناقضات آشكار نسبت به حرف‌های مسؤولان و كارشناسان این حوزه. به عنوان مثال او با اشاره به این‌كه تمامی آزمایش‌های زیست‌محیطی این طرح توسط چهار دانشگاه بررسی و انجام شده گفته است: مخلوط شدن آب دو دریاچه موردآزمایش قرار گرفته و از سوی این دانشگاه‌ها تأیید شده و مرحله مذاكرات با تركیه باید در دست اجرا قرار گیرد.
این در حالی است كه مسعود باقرزاده كریمی، سرپرست دفتر امور تالاب‌ها در سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به این‌كه هنوز مطالعات مربوط به انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه انجام نشده است، گفت: این طرح هنوز به طور رسمی در ستاد احیای دریاچه ارومیه مطرح نگردیده و گزارش فنی برای آن تهیه نشده است!
فارغ از این تناقض روشن هنوز برای بسیاری نسبت یك خیریه با چنین طرح زیست‌محیطی و كارشناسانه‌ای مشخص نیست، آن هم وقتی كه بدانیم مدیرعامل این خیریه استاد جامعه‌شناسی دانشگاه برن آلمان است!
انتقال آب شایعه است
البته كه این اولین بار نیست كه پس از اعلام ملغی شدن این طرح باز هم از سوی افرادی مطرح می‌شود. این موضوع تا به حال بارها عنوان شده است، پیش از این هم حتی عده‌ای از مسؤولان از طرح مطالعاتی این خبر داده‌اند و عده‌ای دیگر آن را از اساس كذب دانستند. تا این‌كه اردیبهشت سال گذشته مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی خط بطلانی بر ادعاهای مطالعات انجام گرفته توسط مسؤولان كشید و گفت؛ برنامه‌ای در مورد انتقال آب وان تركیه به دریاچه ارومیه وجود ندارد و خبرهایی را كه در این ارتباط منتشر شده تكذیب می‌كنم.
فرهاد سرخوش در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام كرد دریای خزر یا دریاچه وان از لحاظ نوع آب و عوامل شیمیایی سازگاری با آب دریاچه ارومیه ندارند و نمی‌توان از آب آنها برای احیای این دریاچه استفاده كرد، بنابراین هر گونه طرح انتقال آب از خارج كشور از جمله تركیه به دریاچه ارومیه صحت ندارد و فقط شایعه‌ای در بین مردم پخش شده است.
 پاس گل ایرانی!
حجت میان‌آبادی، پژوهشگردیپلماسی آب است و بارها تلاش كرده است در میانه همه این شایعات و تایید و تكذیب‌ها از دریچه دانش و با نگاهی علمی به این موضوع بنگرد. او در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: كسانی كه بحث انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه را مطرح می‌كنند دچار بخشی نگری جدی هستند و به یقین می‌توانیم بگوییم كه در حوزه آب یا كاملا بی‌دانش هستند یا اگر خیلی خوشبین باشیم، كم دانش هستند. این افراد به مسائل آب و محیط‌زیست نقطه‌ای نگاه می‌كنند. این طرح كذایی قطعا ابعاد بین‌المللی و ملی دارد و بحث‌های ژئوپولیتیكی آن بسیار حساس است و وقتی ما انتقال آب از تركیه را مطرح می‌كنیم باید نگاهی داشته باشیم به چالش‌های آب كشورهای منطقه با كشور تركیه از جمله ایران.
این كارشناس حوزه آب به سیاست‌های آبی كشورهای منطقه می‌پردازد و می‌گوید: مساله این است كه تركیه در مورد سیاست‌های آبی‌اش دكترین «هارمون» را در پیش گرفته است. سرچشمه پیدایش چنین تفكری هم از مناقشه آبی میان آمریكا و مكزیك شكل گرفت كه دادستان كل وقت آمریكا فردی به نام هارمون در اواخر قرن ۱۹ حكم داد «منابع آبی مثل منابع نفتی متعلق به هر كشور است،‌ همان‌طور كه هر كشوری نمی‌تواند به كشورهای پایین دست بگوید كه از منابع نفتی‌اش چگونه استفاده كند، به همان صورت هم نمی‌تواند بگوید از منبع آبی‌اش چطور استفاده كند.»
آن‌طور كه حجت میان آبادی می‌گوید این دكترین حالا سال‌هاست كه منسوخ شده است و هیچ اعتباری ندارد و حقوق بین‌الملل آن را كاملا رد كرده است.
هر چند به نظر می‌رسد كشور تركیه هنوز به شكل خیلی جدی به این نوع نگاه یعنی دكترین هارمون باور دارد. برای مثال سلیمان دمیرل، رئیس‌جمهور وقت تركیه گفته بود همان‌طور كه كشور عراق نفت دارد ما هم آب داریم و همان‌طور كه در نوع مصرف نفتشان ما دخالتی نداریم، آنها هم نمی‌توانند برای آب به ما توصیه كنند! حالا با الگوگیری از چنین نگاهی افغانستان هم به چنین تفكری رسیده است و اشرف غنی، رئیس‌جمهور این كشور هم به آن اشاره كرده است و جالب این‌كه افغانستان از این مورد به عنوان یك اهرم سیاسی برای فشار به كشورهای دیگر استفاده می‌كند. همه اینها
در حالی است كه تقریبا تمام كنوانسیون‌های بین‌المللی این مساله را رد كرده‌اند و برای آنها این نگاه منسوخ شده است. به این مفهوم كه هیچ قانون بین‌المللی چنین موردی را به رسمیت نمی‌شناسد.
این پژوهشگر دیپلماسی آب با اشاره به این سیاست آبی كشور تركیه می‌گوید: این كشور اعلام كرده است هر كشوری كه بخواهد از ما آب بگیرد به ازای هر متر‌مكعب فلان مقدار پول یا نفت بدهد! حالا وقتی مسؤولانی در رده معاون اول رئیس‌جمهور گزینه خرید آب از تركیه را مطرح می‌كنند این مساله كاملا جنبه حقوقی پیدا می‌كند، به این مفهوم كه ما رسما دكترین منسوخ شده هارمون را پذیرفتیم و حالا بر سر قیمت باید چانه بزنیم!
وقتی افغانستان می‌گوید بیش از ۹۰ درصد آب هیرمند از كشور من تأمین می‌شود، پس من حق دارم از آب خود استفاده كنم و ایران با آن نگاه نمی‌تواند اعتراض كند كه سیستان خشك شده و می‌خواهم از آب هیرمند استفاده كنم، برهمین‌اساس تركیه می‌تواند ادعا كند آب دجله و فرات در كشور من سرچشمه می‌گیرد
و تا جایی كه می‌توانم با ایجاد سد از آنها استفاده خواهم كرد.
حجت میان‌آبادی با انتقاد از حرف‌های غیركارشناسانه افرادی كه هیچ نسبتی با دانش در این حوزه ندارند به جام‌جم می‌گوید: خیلی عجیب است در این سیستم عریض و طویل دولت ما كسی نیست به این دوستان مشاوره بدهد كه با این گفته‌ها آنها رسما دارند یك تئوری منسوخ شده بین‌المللی را به رسمیت می‌شناسند و به نوعی به كشورهایی مثل تركیه و افغانستان پاس گل می‌دهند و ایران را در موضع ضعف قرار دادند. البته این بار اول نیست و چندی پیش هم بعضی مسؤولان موضوع خرید آب از افغانستان را مطرح كردند، اما این‌كه این مساله از سوی معاون اول رئیس‌جمهور یا رئیس سازمان محیط‌زیست ایران مطرح شود به نوعی یك فاجعه محسوب می‌شود.