لزوم گذر از کشاورزی سنتی در حوزه دریاچه ارومیه

به گزارش نگاه، کشاورزی یکی از حیاتی‌ترین مقوله‌های مهم در زندگی گذشته، حال و حتی آینده بشر است، که به سبب تأمین امنیت غذایی انسان‌ها از این اهمیت برخوردار است و در طول تاریخی هر جا کشاورزی رونق گرفته با خود عمران و آبادانی به همراه داشته است.

در تاریخ باستان وجود تمدن‌های بزرگ در حاشیه رودخانه‌های پر آبی مانند رود نیل و تمدن بین النهرین گواهی بزرگ بر این ادعاست که کشاورزی از آن دوران تاکنون در حیات و بقای انسان‌ها نقش مهمی داشته است.

در دنیای امروز نیز بخش عمده‌ای از اقتصاد بسیاری از کشورها در بخش کشاورزی فعال است و قدرت‌های غربی در کنار پیشرفت صنعت به مقوله کشاورزی نیز اهمیت می‌دهند و در بسیاری از کشورهای جهان این ۲ مقوله با هم پیوندی ناگسستنی دارند.

در کشور ما نیز کشاورزی از گذشته مورد توجه بوده و در دهه ۲۰ شمسی با ارتقای اداره کل کشاورزی به وزارت کشاورزی این مساله بیشتر اهمیت پیدا کرد و در دهه ۴۰ نیز بزرگترین طرح اقتصادی کشور به نام طرح اصلاحات ارضی گام مهمی در زمینه شکوفایی و رونق اقتصادی به شمار می‌آمد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بر اهمیت کشاورزی در کشورمان افزوده شده و در پی فرمان تاریخی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران جهاد سازندگی در سال ۱۳۵۸، با محوریت محرومیت زدایی و آبادانی در کشور تشکیل شد و در سال ۱۳۷۹ تأسیس وزارت جهاد کشاورزی به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید.

در طول ۲۳ سال گذشته این وزارتخانه تحولات بسیاری در زمینه افزایش ضریب مکانیزاسیون، افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و ترویج و فرهنگ‌سازی برای کشت محصولات مهم از جمله گندم، کلزا و در کنار آن توسعه صنایع تبدیلی پایین دست بخش کشاورزی انجام داده است.

اما در کنار توسعه بخش کشاورزی طی چند دهه اخیر مساله آب نیز اهمت ویژه ای پیدا کرده است و کشاورزی بدون آب یا همان دیم دیگر باب طبع کشاورزان نیست و به بیانی دیگر دیمزارها برای کشاورزان چندان سودآوری ندارند.

اما در دنیای کنونی کشاورزی نیز پا به پای سایر رشته‌های علمی پیشرفت کرده است و به مدد پیشرفت تکنولوژی و با آزمایش و تغذیه مناسب خاک می‌توان دیمزارها را نیز حاصلخیز کرد و در گلخانه‌ها به جای استفاده از خاک از محلول استفاده کرد و در باغات سامانه‌های ضدتگرگ و ضد سرمازدگی نصب کرد.

در حالی که به اعتقاد بسیاری از کشاورزان سنتی با راه‌اندازی سامانه‌های آبیاری تحت فشار، کشاورزی را از سنتی به مدرن تبدیل کردند، اما روش آبیاری بارانی که تنها ۴۵ درصد از آب را در اختیار رشد گیاه قرار می‌دهد تنها از روش آبیاری غرق‌آبی بهتر است و دنیا اکنون به سمت استفاده از شیوه‌های کاربردی تر مانند نوارتیپ و آبیاری زیرسطحی به بهره‌گیری بیش از ۹۵ درصد از آب روی آورده است.

لزوم گذر از کشاورزی سنتی به مدرن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

امروزه نانو کشاورزی به یکی از حوزه‌های گسترده تبدیل شده و نانو می‌تواند در بخش‌های اصلاح ژنتیک بذر، بحث آفت‌کش‌ها، کود و حتی بسته بندی محصولات کشاورزی نقش داشته باشد و در عصر جدید تکنولوژی در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت حرف‌هایی برای گفتن دارد و می‌توان با استفاده از فناوری نانو حتی میزان تولید را ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش داد.

هم اکنون با استفاده از نانوحس‌گرها می‌تواند به راحتی کمبودهای مواد در انواع خاک‌ها را تشخیص و با استفاده از این فناوری برای تولید بیشتر و محصول با کیفیت‌تر تغذیه خاک را انجام داد.

اما در کنار این مسائل، تغییر کشاورزی سنتی به مدرن در آذربایجان‌غربی به عنوان یکی از قطب‌های مهم تولید محصولاتی مانند سیب درختی، چغندرقند، گندم و کلزا با توجه به مساله خشک شدن دریاچه ارومیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

طی چند دهه گذشته با توجه به مقوله کشاورزی سنتی در کشورمان که ۸۰ تا ۹۰ درصد منابع آبی زیرزمینی و آب‌های جاری در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، انگشت اتهام و بخشی از دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه و سایر تالاب‌ها و رودخانه‌های فصلی و دائمی، بعد از کاهش نزولات جوی به سمت بخش کشاورزی نشانه رفته است.

هم اکنون یک میلیون هکتار اراضی کشاورزی در آذربایجان‌غربی وجود دارد که سالانه ۸۵۰ هزار هکتار آن به زیر کشت می‌رود، با فعالیت ۲۰۵ هزار خانوار بهره‌بردار در این حوزه و تولید سالانه بیش از ۶ میلیون تُن محصولات کشاورزی اعم از زراعی و باغی بر اهمیت مساله توجه کشاورزی در این استان افزوده است.

در حوضه دریاچه ارومیه با مساحت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع، حدود ۶۰ رودخانه مهم وجود دارد که مهمترین رودخانه‌های آن زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا است که آب دریاچه ارومیه از آنها تغذیه می‌شودبرعکس دیدگاه و تصور معمول که حوضه آبریز دریاچه ارومیه را حوضه‌ای تنشه و کم آب می‌دانند، در این حوضه با مساحت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع، حدود ۶۰ رودخانه مهم وجود دارد که مهمترین رودخانه‌های آن زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا است که آب دریاچه ارومیه از آنها تغذیه می‌شود.

بدون شک در این چند دهه اخیر اگر باور استفاده از تکنولوژی‌های نوین در بین کشاورزان و فعالان این بخش (کشاورزی) در حوضه دریاچه ارومیه نهادینه شده بود، اکنون این نگین آبی غرب کشور وضعیتی بهتر از آنچه امروز دارد، خواهد داشت.

لزوم گذر از کشاورزی سنتی به مدرن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

نکته مهم در بحث کشاورزی این است که از ابتدای سال زراعی جاری دولت سیزدهم برای تغییر رویکرد کنونی کشاورزان به سمت کشاورزی مدرن «سند الگوی کشت» را به عنوان یک سند راهبردی بخش کشاورزی با حضور مسؤولان کشوری و در دومین جلسه شورای عالی آب رونمایی کرد.

براساس سند الگوی کشت در اراضی پایاب سدها، هر کشاورزی مختار است ۲۰ درصد اراضی خود را به کشت علوفه، ۴۰ تا ۴۵ درصد به کشت غلات و ۱۰ درصد دانه‌های روغنی و دیگر محصولات کشاورزی اختصاص دهد.

مساله مهم دیگری که می‌تواند تا حدود زیادی در زمینه تغییر رفتار و باور کشاورزان از بکارگیری شیوه‌های سنتی به مدرن نقش مهمی داشته باشد، ترویج و نهادینه کردن روش‌های کشاورزی نوین در بین مردم و بویژه روستاییان و لمس آن است.

برای رسیدن به این امر، جذب و بکارگیری دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی به عنوان کارشناس ترویجی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و این در حالی است که در چند سال اخیر بسیاری از مراکز ترویج جهاد کشاورزی با کمبود کارشناس مواجه هستند و بسیاری از دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی جذب سایر حوزه‌ها و بازارهای غیر کشاورزی می‌شوند.

طبق اعلام مدیران جهادکشاورزی مهاباد هم اکنون با کمبود نیروی انسانی و کارشناسان ترویجی روبرو هستند، تنها در این شهرستان بیش از یک هزار و ۳۰۰ دانش‌آموخته رشته کشاورزی، جویای کار و یا در سایر بخش‌ها فعالیت می‌کنند و اگر این موضوع را به دیگر شهرستان‌های سه استان کردستان، آذربایجان‌شرقی و آذربایجان‌غربی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند، تعمیم دهیم، مشخص خواهد بود که ما طی این سال‌ها از چه سرمایه عظیمی (نیروی متخصص) برای احیای این دریاچه غافل ماندیم.

هر چند کسی منکر موفقیت‌های تیم دولت‌های دوازدهم و سیزدهم برای احیای دریاچه ارومیه نیست و اما روند احیای این دریاچه با توجه به تأمین اعتبارات کلان دولت برای آن، در صورت استفاده از تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود می‌توانست موفق‌تر باشد.

کاش متولیان قبلی احیای دریاچه ارومیه طی چند سال گذشته که زمان طلایی برای احیای این دریاچه بیشتر بود، به جای هزینه کردن در اجرای طرح‌های آزمون و خطا مانند (طرح نکاشت)، بخشی از اعتبارات کلان را صرف بکارگیری مروجان و دانش‌آموختگان کشاورزی برای تغییر رفتار کشاورزان منطقه می‌کردند و در این صورت هم درآمدهای کشاورزان پایدار می‌ماند و هم طرح‌های احیا نتیجه بخش‌تر می‌شد.

نکته آخر اینکه کشت محصولات کشاورزی با نیاز آبی کم مانند زعفران و کلزا به جای چغندرقند در حوضه دریاچه ارومیه، استفاده از ابزار و ادوات کشاورزی مدرن، رعایت زمان مناسب برای عملیات‌های کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، بهره‌ری بیشتری از منابع آب و خاک و ده‌ها موقوله دیگر کشاورزی مدرن، تنها با تجربه حاصل نمی‌شود بلکه نیازمند این تغییر و تحویل حضور بیشتر و مستمر دانش‌آموختگان و علاقمندان بخش کشاورزی است.

انتهای پیام/