مدیریت بهینه فضای سبز تبریز

آوای سهند-احمد بایبوردی ؛اهمیت و نقش فضای سبز در حیات و توسعه شهرها تا حدی است که از آن به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه پایدار یاد می‌شود . تأثیرات فیزیکی و طبیعی این فضاها در سیستم شهری و بازدهی‌های مختلف اکولوژیکی ، اجتماعی و اقتصادی آن‌ها در ساختار جوامع انکارناپذیر است . بدین ترتیب مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز مؤثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل‌تصور نیست. شهرها به‌عنوان کانون‌های تمرکز، فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند. در این میان فضای سبز به‌عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره شهرها در متابولیسم آن‌ها نقش اساسی دارند که کمبود آن‌ها می‌تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد.

۱-نگهداری درختان :

آبیاری:

آبیاری درختان و درختچه‌های زینتی درخواستان می‌بایست در فصل تابستان در ساعات شب و ساعات ابتدایی صبح و در سایر فصل‌ها در ساعات خنک روز انجام پذیرد (از ساعت ۹ شب الی ۷ بامداد در تمامی آیلندها ، بلوارها ، پارکها و فضای های سبز که مورداستفاده عموم قرار نمی‌گیرند و کم رفت‌وآمد می‌باشند ) و از آبیاری در ساعات گرم روز جلوگیری به عمل آید
ایجاد تشتک آبخور برای درختان و درختچه‌های واقع در مسیر آبیاری ثقلی در طول دوره آبیاری ضروری است.

میزان نفوذ آب در خاک می‌بایست حداقل تا عمق ۲۵ سانتیمتری از سطح خاک باشد . با توجه به بافت خاک و قابلیت نفوذ آب برای هر اصله درخت در هر نوبت حداقل ۶۰ لیتر آب در نظر گرفته شود.(با توجه به شرایط اقلیمی-بافت خاک،سن درخت و…)
درصورتی‌که گیاهان حساس در داخل چمن و یا در میان کف‌پوش قرارگرفته باشند اطراف تنه این قبیل از گیاهان را تا شعاع نیم متری از یقه درخت از وجود هرگونه رستنی پاک نموده و با استفاده از مالچ پوشانده تا گیاه بتواند از رطوبت کافی بهره‌مند شود.
آب مصرفی جهت فضای سبز می‌بایست از منابع آب خام مانند چاه ، قنات و … تأمین گردد
اجرای عملیات آب‌رسانی کلیه رفیوژهای میانی و حواشی بزرگراه و اراضی جنگل‌کاری داخل و خارج محدوده ترجیحاً با استفاده از روش آبیاری تحت‌فشار ( قطره‌ای بابلر تراوا و نیمه‌تراوا )
معمولاً حجم آبیاری برای درختان مسن بیشتر از درختان جوان است البته دوره آبیاری درختان جوان نیز بیشتر از درختان مسن است.
نظم آبیاری می‌بایست رعایت گردد زیرا برخی از درختان با تغییر رژیم آبیاری دچار برگ‌ریزان خارج از فصل می‌شوند . در ماه‌های خشک‌سال ( خرداد ، تیر ، مرداد و شهریور )عملیات آبیاری را طبق جدول شماره یک انجام گردد .
سیستم آبیاری قطره‌ای مستمراً لوله‌ها و قطره‌چکان‌ها کنترل شود و نسبت به رفع پارگی آن‌ها اقدام گردد . میزان آب موردنیاز درختان و درختچه‌های کاشته شده روزانه ۶۰ لیتر برای هر نهال می‌باشد . در پارک‌ها و تمامی مکان‌های سبز که مورداستفاده عموم قرار می‌گیرند ( مانند پارک‌های ساحلی ، پارک‌های محله‌ای پرجمعیت و همچنین تمامی محل‌ها ، آیلند ها ، بلوارها و خیابان‌های پر رفت‌وآمد ) می‌بایست آبیاری از ساعت ۳ بامداد شروع گردد
تخصیص نیروهای ویژه جهت آبیاری در شب مدنظر قرار گیرد.
بستر کاشت درختانی مانند برهان، انجیرمعابد ،بنگالی،جمبو و فلوس به لحاظ نیاز آبی بیشتر همواره باید مرطوب باشد.

افزایش حجم و مدت‌زمان آبیاری فضای سبز با توجه به افزایش تبخیر و تعرق گیاهان در این فصل می‌بایست در نظر گرفته شود.
آبیاری روزانه به نحوی انجام گیرد که خاک تا عمق توسعه ریشه مرطوب وگیاه دچار خشکی و پژمردگی نشود.

ترمیم جداول شکسته جهت جلوگیری از هدر رفت آب آبیاری در آیلندها و رفیوژها مدنظر قرار گیرد .

.کوددهی

الف) کود حیوانی

​در فصل بهار جهت اصلاح خاک ( پوک کردن خاک و مقابله با سله بستن)، از کود دامی پوسیده استفاده می شود.  مزیت کود دامی پوسیده آن است که عاری از علف هرز می باشد.برای هر درخت حدود ۲۰کیلوگرم باید استفاده شود

​

ب) کود شیمیایی

در تابستان ​از کودهای ازته برای رشد بهتر درختان و درختچه­ه ای زینتی می توان استفاده کرد. کودهای حاوی ازت بر رشد رویشی گیاهان تأثیر داشته در حالی که کودهای حاوی فسفر و پتاس گل و میوه را افزایش می دهند.  بنابراین اگر هدف پرورش برگ های گیاه زینتی باشد مقدار ازت کود را بیشتر (۲ قسمت ازت + ۱ قسمت مخلوط فسفر و پتاس ) و اگر هدف تولید گل و میوه های زینتی باشد مقدار ازت کود را کمتر (۱ قسمت ازت + ۲  قسمت مخلوط فسفر و پتاس) در نظر می گیرند.در این صورت می توان از کود کامل ۲۰-۲۰-۲۰ به میزان یک کیلوگرم برای درخت در سه نوبت استفاده نمود. میزان کود مصرفی با بالا رفتن سن گیاه افزایش می یابد. به هنگام کوددهی توجه به این نکته ضروری است که میزان کود مورد نیاز  یکباره به خاک اضافه نشود زیرا با هر بار آبیاری ازت کود شسته شده و از دسترس گیاه  خارج می گردد. از طرف دیگر ممکن است موجب مسمومیت گیاه نیز بشود. کود مورد نیاز را به ۲ تا ۳ قسمت تقسیم کرده و طی شش ماهه اول سال و در فواصل زمانی مناسب به خاک اضافه نمائید.کوددهی نوبت اول در فروردین ماه، با شروع فصل رویش انجام می شود. نوبت دوم در نیمه اردیبهشت و نوبت سوم با کاهش دمای هوا در شهریور به خاک اضافه می گردد.در فصول گرم سال (تیر و مرداد) کود جذب گیاه نمی شود و دلیل اصلی زرد شدن رنگ برگها به واسطه کاهش جذب مواد مغذی است.برای استفاده از کودهای شیمیایی، انجام آزمون خاک برای تعیین نوع و میزان کود مصرفی الزامی است.
​
گیاهان متحمل به تنش خشکی وگرما در فضای سبز

انواع آمارانتوس: این گلها انواع مختلفی دارد مثل آشلانتوس، تاج خروس،آمارانتوس،آلترنانترا و غیره که همگی مخصوص و بومی مناطق گرمسیری هستند.
نازخرفه ای:یکی از مقاوم ترین گلها به شرایط خشکی و گرما و شوری خاک است و برای مکانهایی با خاک ​شور و نامناسب ​که هیچ گلی کاشته نمیشود پیشنهاد میشود.در ضمن به دلیل ریتن بذر در کنار آن ،سال بعد نیز دوباره رشد میکند و هر روز با دادن گلهای رنگارنگ و زیبا شما را غافلگیر میکند.
اختر: این گل نیاز به مکان آفتابی، خاک سبک و غنی از مواد آلی که مرتباً مرطوب نگهداشته شده دارد و بهتر است با کود مایع تقویت شود. در اوایل زمستان که برگهای گیاه خشک و سیاه شدند ریزومها را از خاک درآورده و آنها را در مکانی خنک درون کمپوست کمی مرطوب نگهداری می کنند تا چروکیده نشوند. ریزومها را در بهار می توان در هوای آزاد کاشت. آنها می بایست حداقل ۶ تا ۸ ساعت از نور خورشید به طور متوسط در طول تابستان بهره ببرند.گیاه برگ نقره ای:گیاه برگ‌نقره‌ای مقاوم به خشکی است و در خاک مرطوب و خیس رشد خوبی ندارد.گل ناز یخی:به عنوان گیاه پوششی مقاوم، گلدار، چندساله و علفی شناخته شده است. در ایران آن را با نام ناز یخی معرفی کرده اند. گل یخی به گرما و خشکی مقاوم است. توانایی این گیاه در ریشه زایی از قطعه ای کوچک از ساقه و رشد بعدی آن، این گیاه را ​تبدیل به گیاهی پررشدکرده است و ​به همین دلیل از آن به عنوان گیاه پوششی، باغ صخره ای و خشک منظر و کشت در سراشیبی استفاده می شود.پامپاس گراس:به آفتاب کامل نیاز دارد و به لحاظ خاک و مقدار آبیاری هیچگونه محدودیت و یا حساسیتی ندارد و از طریق تقسیم بوته یا ریشه و پا جوش تکثیر میشود.رزماری و اسطوخودوس:این دو گیاه هم خاصیت دارویی و هم خاصیت آشپزی دارند. رزماری بوته‌ای با دوام و همیشه سبز است، این گیاه در مناطقی رویش می یابد که دمای هوا در زمستان، بیش از ​۱۵ درجه سانتیگراد است. مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد (بیشتر از اسطوخودوس ) و شدت بالای تابش خورشید را بخوبی تحمل می‌کند. از این گیاه در فضای​سبز استفاده می‌شود.آکالیف:بسیار منسب برای مناطق گرم و خشک است..معمولاً جوانه انتهایی ساقه‌ی گیاهان مسن را هرس کرده تا شاخه‌های جانبی شروع به رشد نمایند. ازدیاد این گیاه به وسیله قلمه خشبی در فروردین در حرارت بستر ۲۱ درجه سانتی‌گراد صورت می‌گیرد. این گیاه خیلی پر ریشه است و نیاز زیادی به کود ازته دارد و اگر کود مورد نیاز آن تامین نشود برگ‌ها فوراً زرد می‌شوند.در منطقه عینالی ما پوشش خاکی مناسبی نداریم باید تغذیه برگی به طور مرتب صورت گیرد وبعلت مواجه شدن در ختان با انواع تنش های گرما ونور وخشکی در فصل تابستان استفاده عناصر پتاسیم واسید آمینه به صورت برگپاشی ضروری است.در زمان برگپاشی نباید گیاه با تنش خشکی مواجه باشد.در این منطقه برای نجات درختان اجرای سیستم تغذیه گیاهی چالکود برای درختان ضروری است.

کودهای ازت

ازت به صورتهای نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. فرم اصلی ازت در خاک بوده و فرمهای ، و پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت در می آیند. تبدیل این فرمها به موجب آزاد شدن گشته و pH خاک را نقصان می دهد. ازت موجود در کودها را بصورت درصد ازت خالص ذکر می نمایند. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت در می آید. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای ۲۴ درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.

کودهای فسفر

فسفر موجود در کودهای شیمیائی معمولاً بصورت یونهای و می باشد که فرمهای قابل جذب فسفر هستند. اسید فسفریک نیز که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کودشیمیائی مصرف نمی شود. غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاکهای قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا ۵/۶ مشاهده می شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است

کودهای پتاسیم

​اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (۶۰ تا ۶۲ درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. نیترات پتاسیم دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و بعنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می بایستی پتاسیم را بصورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.

کودهای گوگرد

کمبود گوگرد در خاکهائی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود. در این صورت می بایستی گوگرد را بصورت کود به خاک و یا ترکیب کود فضای سبز که بسته به موقعیت ترکیب کرده اید اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکز می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاکهای اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا جیپس بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.
از پودر گوگرد نیز می توان بعنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتریهای اکسید کننده بصورت اسید سولفوریک سرانجام سولفاتها در می آید. هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود ۳ تا ۴ هفته طول می کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می کنندوباید همراه کود دامی یا مایه تلقیح محتوی تیوباسیلیوس استفاده شوند.

کودهای مخلوط

عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر بعنوان کود مصرف می گردند که از همین رو میتوان گفت کود فضای سبز در بیشتر مواقع ترکیبی از این عناصر را دارد. گاهی کودهای تجارتی را بصورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می کنند.درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می کنند مثلاً کود ۱۰-۱۰-۲۰ دارای ۲۰ درصد ازت، ۱۰ درصد اکسید فسفر و ۱۰ درصد اکسید پتاسیم می باشد گاهی درصد گوگرد (S) را بصورت عدد چهارم ذکر می نمایند مانند ۵-۱۰-۱۰-۱۵ که ۵ درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند ۴۴-۰-۱۳ که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می توان آن را بصورت ۰-۴۶-۱۸ بیان نمود.

کودهای عناصر کم مصرف

در خاکهای نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد.

در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است.کاتیونها را بهتر است بر روی برگها محلول پاشی نمود.در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.انتظاری وهمکاران ۱۳۹۰ به این نتیجه رسیدند که حفر چالکود وضعیت تغذیه درختان نارون و اقاقیا را بهبود بخشید. در مورد درختان چنار تیمارها بر غلظت عناصر روی و منگنز در برگ تاثیر معنی داری نداشتند. به طور کلی تیمارهای ورمی کمپوست دامی و کمپوست کود دامی بیشترین تاثیر را بر افزایش غلظت عناصر نشان دادند. تیمار کند و کاو نیز توانست در افزایش غلظت عناصر موثر باشد گرچه تاثیر این تیمار در حد چالکودهای حاوی مواد آلی نبود.

عده ای معتقد هستند که باید در فضای شهری درخت میوه کاشت تا علاوه بر زیبایی درختانی با محصول هم داشته باشیم و در واقع با یک تیر دو نشان بزنیم هم محصول برداشت کنیم و هم فضای شهر را زیباتر اما مشکل اینجاست که در کلان شهرها و در شهرهای کوچک از ابتدای فصل رشد تا زمان برداشت محصول ما شاهد نشستن انواع دودهای مضر بر روی این درختها هستیم و در عمل ناسالمترین محصول ممکن را از روی درختان شهری باید برداشت کنیم بنابر این کاشت درختان میوه به قصد برداشت محصول در فضاهای شهری کار معقولی به نظر نمی رسد و چیدن و مصرف این میوه ها توسط مردم و مخصوصا کودکان می تواند بیماری های مهلکی چون سرطان دستگاه گوارش یا سایر بیماری ها به دلیل حجم زیاد آلایندگی بر سطح این میوه ها به وجود آورد در این میان درخت توت به دلیل داشتن میوه ای بسیار آب دار و با پوست نازک که معمولا بدون شستشو مصرف می شود خود معضل را دو چندان خواهد کرد.مهمترین علت کاشت درخت در فضاهای شهری حفظ رطوبت هوا و همچنین کاهش آلایندگی ناشی از دود ماشینهاست از طرفی نیاز آبی این گیاهان نیز بایستی به خوبی تامین شود و با توجه به این نکته که کشور ما به صورت کلی دارای اقلیمی خشک می باشد بایستی درختی انتخاب کنیم که در برابر اقلیم خشک و خشکسالی مقاومت کافی داشته باشد و در این میان درخت پسته می تواند یک انتخاب جدید و جذاب باشد.درخت پسته را شاید بتوانیم قوی ترین درخت میوه جهان در برابر مشکلات آب و هوایی و خشکی و شوری بنامیم درختی که در گرمترین آب و هوا و در خشک ترین مناطق و شور ترین زمین ها قادر به رشد است، دقیقا در شرایطی که هیچ درخت دیگری قادر به رشد نیست.یکی از دلایل مهم کاشت درختان زینتی در فضای شهری ایجاد سایه انداز می باشد، از این لحاظ شاید در نگاه اول به نظر برسد درخت پسته سایه انداز چندان مناسبی نخواهد داشت و رشد قدی کمی دارد اما باید بدانیم که نژاد هیبریدی یو بی سی وان UBC-1از این قاعده مستثنی می باشد این نژاد علاوه بر اینکه مثل سایر نژادها به شرایط بد اقلیمی مقاوم است رشد قدی مناسبی نیز دارد به نحوی که در شرایط خوب تا یک متر در سال قابلیت رشد دارد و تا اتفاع ۱۰ متر نیز رشد خواهد داشت.

مزایا ودلایل کاربردچالکود درفضای سبز

گسترش وتراکم ریشه

گیاهان از طریق عناصر و مواد آلی موجود در خاک، غذای مورد نیاز خود را تامین میکنند. ثابت شده است که گیاهان نسبت به بوی این ترکیبات حساس میباشند. همانطور که بوی غذا انسان را به سمت خود میکشاند، گیاهان نیز احساس مشابهی دارند و اگر داخل خاک اطراف یک درخت کودهای حاوی عناصر غذائی قرار داده شود، ریشه های درخت به سمت آن شروع به رشد و گسترش نموده و عناصر غذایی مورد نیاز خود را تأمین مینمایند. بنابراین ایجاد چالکود از طریق در دسترس قرار دادن غذای آماده برای درخت، موجب توسعه ریشه ها، تغذیه بهتر و تامین نیاز آبی گیاه میگردد. به علاوه، معمولا ترکیب غذایی چالکود (مخلوط کودهای آلی، کودهای سولفاته و گوگرد) به گونه ای آماده سازی میگردد که محیط اطراف ریشه درخت اسیدی گردد. بنابراین در این حالت وجود یونهای بیکربنات فراوان در آب آبیاری مشکلی ایجاد نمیکند. در واقع با اسیدی کردن محیط اطراف ریشه درخت، جذب عناصر غذایی توسط ریشه به راحتی انجام میگیرد. از طرف دیگر به دلیل کمبود مواد آلی و میزان بالای کربنات کلسیم در خاک اغلب مناطق ایران، رشد ریشه درختان دچار مشکل شده و کاهش مییابد. استفاده از مواد اسیدی در ترکیب چالکود باعث افزایش نفوذ ریشه های فعال شده و در نتیجه عناصر غذایی با سهولت دراختیار گیاه قرار میگیرند. همچنین چاله هایی که توسط مواد آلی پر شده اند، در واقع مکانهای عاری از آهک میباشند که فضای مناسبی را جهت توسعه ریشه ها فراهم میسازند. همچنین ایجاد چالکود از طریق بهبود تهویه محیط اطراف ریشه نیز میتواند منجر به افزایش تراکم ریشه و سفید و خوش رنگ شدن آنها شود

بهبود تهویه وفراهم یاکسیژن جهت تنفس ریشه های جوان

ایجاد چالکود از کمبود اکسیژن ناشی از آبیاری در بافتهای سنگین خاک و همچنین از افزایش دی اکسیدکربن درحضور آهک که موجب تشکیل بیکربنات می شود، جلوگیری مینماید. در چنین شرایطی تهویه مناسب و با اندازه کافی برای ریشه ها فراهم شده و تجمع دی اکسید کربن که علاوه بر افزایش غلظت بیکربنات می شود، باعث بروز شرایط بی هوازی و تخمیر مواد آلی میشود، اتفاق نخواهد افتاد

افزایش ظرفیت نگهداری وراندمان آب

از دیگر مزایای ایجاد چالکود در درختان این است که به سبب ایجاد حفره های مملو از مواد آلی، موجب افزایش نفوذپذیری آب به داخل خاک میگردد. این امر باعث افزایش راندمان استفاده از آب شده و باعث صرفه جویی چشمگیر در میزان آب مصرفی می شود. لازم به ذکر است مواد آلی توانایی نگهداری آب تا دو برابر وزن خود را دارند. از اینرو آبیاری چالکود باعث میشود تا آب در مدت زمان و مقدار مطلوبتری در محیط ریشه حفظ شود و دسترسی گیاه به آب را بهبود بخشد. در نتیجه با ایجاد چالکود در خاکهای شنی، ظرفیت نگهداری آب خاک را افزایش داده و از هدررفت آب و شستشوی عناصر غذایی جلوگیری میشود.

استفاده ازکودهای شیمیایی داخل چالکود

با توجه­ به وجود اسیدیته بالا در خاکهای اکثر نقاط ایران، کمبود عناصری نظیر فسفر، آهن، منگنز، مس و روی یکی از بزرگترین چالشهای مدیریت مواد غذایی میباشد. استفاده از کودهای شیمیایی حاوی این عناصر در چالکود یکی از روشهای مدیریت این عناصر بوده و از تثبیت و جذب سطحی این عناصر توسط ذرات خاک و آهک موجود در خاک جلوگیری میکند.

کاهش هزینه های کوددهیوتغذیه درختان

استفاده از چالکود علاوه بر اینکه موجب گسترش ریشه ها میگردد، از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه میباشد. به عنوان مثال پخش کودها بصورت سطحی بر روی خاک، نیازمند پابیل اطراف درختان میباشد. پابیل درختان میوه بسیار هزینه بر بوده و ممکن است در اثر بی دقتی کارگران، ریشه های فعال درختان صدمه دیده و از بین بروند. بنابراین این روش مقرون به صرفه نبوده و بسیار هزینه بر میباشد. به علاوه ایجاد چالکود باعث افزایش کارایی مصرف کود میگردد. در واقع با استفاده از چالکود میتوان برای چند سال غذای مورد نیاز درخت را به راحتی و مستقیماً در اختیار آن قرار داد.

با ایجاد چالکود محیطی برای عرضه عناصر غذایی برای گیاه را فراهم خواهیم کرد و برای مدت دو تا سه سال تغذیه گیاه به اندازه کافی فراهم خواهد بود. پس از گذشت این زمان، چالکود جدیدی در کنار چالکود قبلی ایجاد کرده و علاوه بر فراهم آوردن شرایط تغذیه ای بهینه، باعث رشد ریشه و استقرار بهتر درخت خواهیم شد.

برایچهدرختانیبایدچالکوددرنظرگرفت؟

اصولاً برای تمامی درختان فضای سبز میتوان چالکود در نظر گرفت. اما برخی از درختان در اولویت انجام چالکود هستند. درختانی که در سال جاری دچار زردی و نکروز شده اند و همچنین درختانی که اصولاً نیاز غذایی بیشتری نسبت به سایر درختان دارند (مانند اقاقیا، توت کاکوزا و…) بایستی در اولویت قرار گیرند.

برای درختانی که در چمن کشت شده اند در صورتی که کوددهی چمن انجام میشود، اگر میزان کود دامی پوسیده به میزان مناسب (ارتفاع ۳-۰سانتیمتر) در سطح چمن پخش شده و با خاک مخلوط شود، تا حدود مناسبی نیاز سال بعد درخت را نیز برطرف میکند. پی‌اف‌ها جزء مواد نسل پنجم کشاورزی هستند که خاصیت دوگانه دارند یعنی در عین دارا بودن خاصیت سمی دارای قابلیت کودی و تامین مواد مغذی مورد نیاز گیاه نیز هستند ولی در مورد پی‌اف‌ها کار به اینجا ختم نمی‌شود، در استفاده مداوم از سموم شیمیائی در انواع کشت‌ها مشکلی به نام ایجاد مقاومت در عوامل بیماری‌زا وجود دارد که به دلیل وجود این مشکل شرکت‌های تولیدکننده این سموم مجبور به تعویض مواد موثره سموم بصورت منظم و از بین بردن این مقاومت هستند که این کار در نهایت به ضرر درختان بوده و ضرر بیشتری در استفاده از این سموم متوجه درختان خواهد بود. در پی اف‌ها این مشکل دیگر وجود ندارد چرا که این مواد اساسا شیمیائی نیستند بلکه از مواد ارگانیک یا پایه ارگانیک استحصال شده و ارگانیک می‌باشند.

یک نکته مهم در مقابله با کرم خراط گردو

همانطور که قبلا هم اشاره شد بهترین کار برای از بین بردن این بیماری در درختان گردو، از بین بردن تخم قبل از تبدیل به لارو است، برای این کار هم باید تمامی سطح درخت بصورت کامل به مواد سمی از بین برندهٔ تخم آغشته شود که در استفادهٔ صرف از سموم شیمیائی عملا بسیار سخت یا غیر ممکن است چرا که این حجم از مواد سمی باعث ایجاد مسمومیت در درخت گردو خواهد شد.

​

نکته مهم در اینجاست که به دلیل نبود مشکل مسومیت در استفاده از پی اف‌ها محدودیتی که در استفاده از سموم شیمیائی وجود دارد در پی اف‌ها وجود ندارد و به راحتی می‌توان تمامی سطح درخت را به این مواد آغشته کرد.در پی اف‌ها مواد مختلف ارگانیک با قابلیت‌های متنوعی مثل آنزیم کیتیناز وجود دارد که به راحتی جداره تخم کرم خراط گردو را از بین برده و یا با تغییر Ph شرایط محیطی برای رشد و توسعه تخم و تبدیل آن به لارو را از بین خواهد برد.چگونگیاجرایچالکود

-محل حفرچاله:محل حفر چالکود نسبت به سن درخت (بن درخت) و الگوی رشد ریشه تغییر میکند. به نحوی که هر چه سن درخت بیشتر باشد و ریشه ها فرم افشان و گسترده داشته باشند، فاصله چاله ها از طوقه افزایش مییابد.اما بطور کلی این چاله ها در (یک سوم) قسمت انتهای سایه انداز درختان و در مسیر گذر یا نشت آب حفر میشوند. بنابراین نمیتوان با یک فاصله ثابت از طوقه درخت برای درختان یک پارک یا خیابان اقدام به حفر چالکود کرد. علت حفر چاله ها در قسمت انتهایی سایه انداز درخت آن است که بیشتر ریشه های جوان و فعال در آن منطقه قرار میگیرند.توانایی ریشه های جوان و فعال در جذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشه های اصلی و قطور درختان میباشد. در ضمن حفر چاله در چنین مناطقی به ریشه های اصلی و قطور درختان صدمه نمیرساند. محل چاله باید در جایی باشد که آب آبیاری حتما به طریقی آن را خیس کند. اما ناگزیر در حفر چاله تعدادی از ریشه ها قطع میگردند. اما اگر به روش مناسب و اصولی انجام شود و در زمان خواب گیاه یا حداقل نزدیک به زمان خواب باشد، کمترین استرس و خسارت به گیاه وارد خواهد شد

– زمانحفرچاله: همانطور که پیش تر گفته شد، بهترین زمان برای ایجاد چالکود در زمان خواب درخت میباشد. اما اصولا این زمان نبایستی در زمان یخبندان نیز باشد. بنابراین در اوایل پاییز (بعد از شروع خزان درختان) و اواخر زمستان (بعد از اتمام یخبندان) بهترین زمان برای حفر چالکود میباشد.

– تعدادچاله:اصولاً تعداد چاله و عمق آن نسبت به فاکتورهای زیادی (مانند سن درخت، گونه درخت، فاصله کاشت، میزان سلامت درخت، نوع خاک و بستر، زاویه تابش و …) تغییر میکند. اما عموماً تعداد چاله در حفر چالکود در فضای سبز برای هر درخت با توجه به سن درخت و محل کشت شده متغیر میباشد. در صورتیکه تعداد چاله کم باشد، احتمال تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خاک کمتر بهوده و اثربخشی روش کامل نخواهد بود. افزایش بیش از اندازه تعداد چاله نیز زمان بر، پرخرج و پرخسارت خواهد بود.

در مجموع برای درختان با سن بیش از پنج سال، دو تا چهار چاله برای هر درخت توصیه میشود. این تعداد در رفیوژها به دلیل محدودیت بستر کاشت برای هر درخت دو چاله و در صورت کشت درختان با فاصله کمتر از سه متر برای هر طرف درخت یک چاله در نظر گرفته شود که درنهایت به یک چاله بین هر دو درخت محدود میگردد. در این درختان ابعاد چالکود را باید بزرگتر در نظر گرفت. در درختانی که بصورت تشتکی (تشتک به شعاع بزرگتر از یک متر) آبیاری میشوند، بهتر است تا چهار چالکود بصورت متقارن حفر گردد. این نوع چالکود در انتهای تشتک و با فاصله استاندارد (یک سوم انتهایی سایه انداز درخت) حفر میشود و در صورت نیاز بایستی عرض تشتک افزایش یافته و بهسازی شود

-قطروعمق چاله:حفر چاله ها با وسایل معمولی چون بیل و کلنگ انجام میشود. در چنین حالتی قطر چاله ها بین ۴۰تا ۵۰سانتیمتر خواهد شد. در صورتیکه از مته های دستی یا پشت تراکتوری استفاده شود قطر چاله حدود ۴۰سانتیمتر خواهد بود. عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشه های درخت دارد. اما به طور معمول عمق ۵۲تا ۷۲سانتیمتری مناسب میباشد. در صورتی که درختان مورد نظر در زمینهایی با بستر سخت و یا بستر نخاله کشت شده باشند، نیاز به اصلاح بافت خاک با حفر چالکودهای ۱در ۱در ۱میباشد (به شرط وجود فاصله استاندارد درختان با یکدیگر)

-چگونگی پرکردن چاله ها:خاک خارج شده از چاله ها را به صورت یکنواخت در فاصله بین ردیف های درختان پخش و از باز گرداندن دوباره آن به داخل چاله خودداری کنید. چاله ها را با ماده آلی (کود کاملاً پوسیده دامی) و یا با ترکیب کود دامی پوسیده و خاک برگ پر کنید. هنگامیکه برای اولین بار چاله را پر میکنید بهتر است ابتدا کود دامی مورد نیاز برای پر کردن چاله درون چاله بریزید. با فشار دادن کود در داخل چاله (با لگد یا ادوات) تا حدی آن را بفشارید و درصورت نشست، مجددا کود دامی بیافزایید تا هم سطح خاک باغ شود

نکته: چالکودهای حفر شده در مدت زمان همان روز بایستی پر شوند تا از خشک شدن ریشه ها و بروز خسارات به درخت جلوگیری شود. بنابراین تا آماده نشدن کامل مواد پر کننده چالکود، اقدام به حفر نکنید

اضافه کردن کودهای شیمیایی به چالکود

بطور کلی کود دامی پوسیده اکثر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را شامل میشود اما در مورد درختانی که آنالیز و آزمایش خاک و برگ در آنها صورت گرفته و مشخص شده است که از کدام عناصر غذایی دچار کمبود هستند، میتوان از کودهای شیمیایی پر مصرف و کم مصرف (با توجه به نیاز درخت) استفاده کرد. اما راجع به نوع و مقدار مصرف کودهای شیمیایی پس از آنالیز خاک و برگ میبایست با متخصصین تغذیه گیاه مشورت شود

کودهای معمولمورداستفاده به ازاءهرچالکود:

üسولفات پتاسیم

üسولفات آمونیوم

üسولفات آهن

üسولفات روی

üسولفات منگنز

üگوگرد پودری

لازم است قبل از مصرف گوگرد پودری در چالکود، به ازای هر ۵۰ کیلوگرم گوگرد آن را با یک کیلوگرم تیوباسیلوس ترکیب کنید.

*جهت استفاده از کود اوره در چالکود به جای سولفات آمونیوم با توجه به اینکه در کود اوره مسئله تثبیت در خاک مطرح نمیباشد و به سرعت از دسترس ریشه خارج میشود، می بایست یک سوم آن را داخل چاله ها ریخته و دو سوم دیگر را به صورت پخش سطحی در اختیار درخت قرار دهید.

نکته:هنگامیکه در مرتبه اول چاله را پر میکنید ابتدا کود دامی مورد نیاز را با سایر کودهای مورد استفاده به خوبی مخلوط نموده و سپس این مخلوط را درون چاله ها بریزید.

-آبیاری چالکودها: چالکودها منطقه ­ای در اطراف ریشه بوجود میآورند که علاوه بر منبع غذایی مناسب و در دسترس ریشه، ظرفیت نگهداری آب را در این منطقه از خاک افزایش میدهد. بنابراین نیاز آبی این گیاهان تغییر مییابد و هدر رفت آب به حداقل میرسد. آبیاری درختانی که چالکود در اطرافشان حفر شده است باید به نحوی باشد که در هر بار آبیاری، مقدار مناسبی از آب به داخل چالکود و عمق آن هدایت شود تا محل مناسبی برای حرکت ریشه به سمت منبع غذایی موجود در چالکود گردد. چرا که در صورت عدم آبیاری، چالکودها هیچ گونه تأثیر مثبتی در تقویت و رشد گیاه نخواهد داشت. بنابراین در صورت آبیاری غرقابی بایستی آب از روی چالکودها عبور کند و حداقل قسمتی از چالکود را تحت پوشش قرار دهد تا از آن قسمت به روش نشتی آب به چالکود نفوذ کند و در آبیاری قطره ای باید قطره چکانهای جدید بر روی چالکود تعبیه گردند. لازم به ذکر است که بعد از اجرای چالکود، باید بلافاصله اقدام به آبیاری کرد.

– نگهداری ازچاله ها:در صورتیکه از چاله ها به خوبی نگهداری شود، حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. هرسال نشست توده کود در داخل چاله را با افزودن مجدد کود دامی یا سایر کودهای آلی جبران کنید. از پر شدن چاله ها بوسیله خاک جلوگیری نمایید. خیسی بیش ازحد و خشکی توده کود دامی داخل چالکود از کارایی عملیات میکاهد. رطوبت و تهویه متعادل، رشد ریشه را در داخل چالکود تقویت میکند. در سالهای بعد، افزودن کودهای شیمیایی متحرک و غیرمتحرک بر سطح چاله ها امکان پذیر است. حرکت این کودها به همراه آب آبیاری در داخل کود دامی به راحتی انجام میشود و نیازی به صرف هزینه جهت پابیل و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی غیرمتحرک نیست.

روش تزریق کود مایع از قدیم‌الایام مرسوم بوده و به کمک این روش علاوه بر عناصر غذایی برخی سموم، آنتی‌بیوتیک‌ها و اسانس‌ها را می‌توان به داخل تنه درخت تزریق کرد. این روش در امر مبارزه با آفات و تأمین نیازهای غذایی مفید است. در این روش با استفاده از تزریق اسانس‌ها کیفیت محصول افزایش یافته و یک راه مقابله با کلروز آهن و کمبود ناشی از آهن می‌باشد.شرایط خاک در ایجاد کلروز تاثیر بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال اگر خاک آهکی باشد و PH خاک بالا باشد و هم‌چنین وضعیت تهویه نامناسب باشد شرایط برای تشدید کمبود آهن و بروز آن فراهم است، به عبارت دیگر درخت به شدت رو به زردی و کلروز می‌رود. در این شرایط نامناسب اگر کود به خاک داده شود، روش مؤثر نخواهد بود، لذا به همین دلیل توصیه می‌شود که روش تزریق کود مایع به داخل تنه درخت را به کار بریم. این روش به طور موفقیت آمیز در آمریکا در باغ‌های “کولورادو” مورد استفاده قرار گرفته و کمبود آهن در آن مزارع را برطرف کرده است.
در سال‌های اخیر این روش به کمک کارشناسان مؤسسه تحقیقات خاک و آب در ایران انجام شده و موفقیت‌های خوبی به همراه داشته است.برای انجام روش تزریق، به کمک مته برقی چند سوراخ به عمق ۵ سانتی‌متر و به قطر نیم سانتی‌متر در اطراف تنه درخت ایجاد کرده تا به محل آوندها برسد. معمولاً سوراخ‌ها به طور مایل ایجاد می‌شوند تا کود مایع اضافه شده خارج نشود.اگر مواد تزریقی کم باشد لازم است چند بار عمل تزریق تکرار شود تا کل نیاز گیاه برطرف شود.

وسایل مختلف تزریق

– سرنگ تزریقی دامپزشکی؛

– سرنگ‌های فنر دار؛

– تزریق کننده‌های بادی؛

– تزریق کننده‌های هیدرولیکی؛

– گریس پمپ.

راهنمای تزریق سیترات آهن به تنه درخت خصوصیت درخت مقدار محلول (میلی‌لیتر)حداقل تعداد سوراخ در اطراف تنهدرخت خیلی بزرگ با شاخ و برگ زیاد(قطر تنه بیش از ۶۰ سانتی‌متر) ۲۰ ۴ درخت بزرگ با قطر تنه ۴۵ سانتی‌متر ۵/۷ ۴ درخت بزرگ با شاخ و برگ متوسط(قطر تنه ۳۰ سانتی‌متر) ۵/۵ ۴ درخت متوسط با قطر تنه ۲۰ سانتی‌متر ۲ ۲ درخت کوچک با شاخ و برگ کامل(قطر تنه ۱۰ سانتی‌متر) ۵/۱ ۲

به عنوان مثال برای استفاده از سیترات آهن که یکی از کودهای مایع برای مقابله با کمبود آهن می‌باشد، باید تعداد سوراخ‌های ایجاد شده و مقدار محلول تزریقی درهر بار مشخص باشد. حجم محلول تزریقی و تعداد سوراخ‌های ایجاد شده در تنه بستگی به قطر تنه درخت و سن درخت دارد. به عنوان مثال اگر قطر تنه درخت بیش از ۶۰ سانتی‌متر باشد ۲۰ میلی متر کود مایع لازم است و در شرایطی که قطر تنه درخت ۴۵ سانتی‌متر بوده حداقل ۴ سوراخ در تنه و ۵/۷ میلی متر کود مایع ضروری است.زمان تزریق باید یک زمان مناسب باشد معمولاً بهترین زمان اوایل فصل بهار یا پاییز است.

در روش تزریق محلول‌های کودی به تنه درخت رعایت نکات زیر الزامی می‌باشد:

۱) غلظت مناسب- غلظت محلول کودی باید مناسب باشد یعنی غلظت زیاد باعث مسمومیت و گیاه سوزی و غلظت کم موجب نرسیدن مقدار ماده کودی لازم به تنه درخت است؛

۲) ضدعفونی محل تزریق – بعد از هر بار مصرف محلول کودی باید محل سوراخ‌ها با الکل ضد عفونی شود؛۳) پوشانیدن محل تزریق – محل سوراخ‌ها بعد از هر بار استفاده از محلول کودی باید با چوب خود درخت یا چسب پیوند پوشانده شود تا محلی برای حمله آفات و بیماری‌ها نباشد.

تزریق درختان هم اکنون محبوب ترین روش برای کنترل حشرات مضر (آفات)، عوامل بیماری زا و نماتد ها در چشم انداز مراقبت از درختان می باشد. این روش در اصل برای استفاده در مورد درختانی با اندازه های بزرگ و در مجاورت مناطق شهری ابداع شد، یعنی در مکان هایی که کاربرد سموم شیمیایی به صورت محلول پاشی و یا آبیاری به دلیل آلوده نمودن هوا، خاک و منابع آبی آن هم در مجاورت محل زندگی انسانها غیر ممکن می نمود. با این حال، کاربرد اصلی تزریق درختان کنترل گسترده بسیاری از عوامل بیماری زا، حشرات و آفاتی است که درختان را مورد هجوم قرار می دهند.​زیان بار ترین این آفات و بیماری ها عبارتند از قارچ Ophiostoma، عامل بیماری هلندی یا پژمردگی نارون (DED) و حشره چوب خوار خاکستر (Agrilus planipennis) که به رنگ سبز زمردی بوده و دارای خصوصیات بیولوژیکی می باشد که به آن اجازه می دهد خسارت داخلی شدیدی به چوب درختان وارد کند، به نحوی که موجبات مرگ درخت را فراهم می آورد. این خصوصیات بیولوژیک سبب می شود که مدیریت این نوع از آفات بسیار دشوار باشد و یا اینکه استفاده از روش های کلاسیک مبارزه با آفات بر علیه آنها بی اثر و ناکار آمد باشد. استفاده از آفت کش ها به روش تزریق در تنه برای حفاظت از درخت به عنوان یک روش جایگزین امن تر و سازگار تر با محیط زیست در نظر گرفته می شود که به ما اجازه می دهد آفات مورد نظرمان را به صورت انتخابی مورد هدف آفت کش ها قرار دهیم. در مناظر و فضاهای شهری استفاده از روش تزریق در تنه درخت بطور قابل توجهی سبب کاهش آلودگی آب، خاک، هوا و سایر موجودات زنده ای می شود که در هنگام استفاده از آفت کش ها و کود ها هدف ما محسوب نمی شوند. در بیست سال اخیر، تزریق درختان با توسعه یافتن و در دسترس قرار گرفتن ابزار آلات تزریق کار آمد و دست یابی به فرمولاسیون آفت کش ها و کود های بیولوژیکی که قابل تزریق بوده و در داخل بافت آوند چوبی درختان متحرک بوده و قابلیت انتقال یافتن دارند، در حال شتاب گرفتن می باشد. علاوه بر این، برخی از آفات و حشرات مهاجم و بیماری هایی که اخیرا طغیان نموده و به سرعت در حال گسترش می باشند، مانند Polyphagous Shot Hole Borer (PSHB) Euwallacea sp، که ناقل قارچ بیماریزای گیاهی Fusarium euwallacea می باشد و بیماری مرگ ناگهانی بلوط (SOD) که توسط عامل بیماری زای Oomycete Phytophthora ramorum ایجاد می شود، نشان دهنده آن است که استفاده از روش تزریق در تنه درختان به عنوان کار آمد ترین روش حفاظت از درختان در مناظر و جنگل های درون شهری می باشد.

انتقال ترکیبات تزریق شده در تنه درخت به بافت های هدف از طریق سیستم آوندی

احمد بایبوردی