آذربایجان؛ چگونه سر ایران شد / روزی که‌ دیگ‌ سنگی‌ تبریز جوشید!

مردم همیشه قهرمان تبریز، به دعوت از سوي آيت الله قاضي طباطبايي و چند تن ديگر از علماي این شهر، در مقابل مسجد قزللي (ميرزا آقايوسف مجتهد)، تجمع اعتراض آمیزی نسبت به اقدامات و جنایات رژیم شاه برپا کردند، به طوریکه امروزه بسیاری از تحلیل گران از آن رویداد به عنوان نقطه عطف تاریخ انقلاب نام می برند. و به سخن دیگر در واقع این قیام مردم تبریز بود، که کمر رژیم شاه را شکست و لرزه بر اندام سلطنت پنجاه ساله پهلوی انداخت، با وجود این بسیاری از ناظران بر این باورند، حرکت مردم آذربایجان، جرقه و سرمشقی برای قیام مردم شهرهای دیگر ایران از جمله یزد و جهرم شد.

* روزی که‌ دیگ‌ سنگی‌ تبریز جوشید!

با این اوصاف؛ هر سال قبل از سالروز قیام خونین ۲۹ بهمن سال ۵۶ مردم تبریز، حدود چند هزار نفر از این خطه برای تجدید بیعت با آرمان های انقلاب، امام راحل(ره) و رهبری به دیدار رهبر معظم انقلاب می روند، در هر حال، این دیدار و روز را بهانه قرار دادیم، تا اینکه در تحلیل و گزارشی با ارایه برخی مستندات لازم، به کنکاش و برررسی این رویداد مهم تاریخ کشورمان بپردازیم.

افزون بر این، در مقدمه به فلسفه و آغازین این قیام در تبریز اشاره می کنیم، که در روز ۲۹ بهمن سال ۱۳۵۶، که مصادف با چهلم فاجعه ۱۹ دي قيام مردم قم، در اعتراض به چاپ مقاله اهانت آميز تحت عنوان «ايران و استعمار سرخ و سياه»، با امضاي مستعار احمدي رشیدي مطلق در روزنامه اطلاعات است، که از سوی رژيم پهلوي به خاک و خون کشيده شده، و در چهلم اين فاجعه، مردم نقاط مختلف کشورمان و در راس آنها ملت آذربایجان و به ویژه تبریزی ها خود را آماده برای برگزاري مراسم مجلس ختم و سوگواري کرده بودند، که قرار بود این مراسم نیز در شهر تبريز در ساعت ۹ صبح روز ۲۹ بهمن مردم در پاسخ به دعوت علما و روحانيون، از جمله (سيد محمدعلي قاضي طباطبائي، سيد حسن انگجي، جعفر الاشراقي، سيد يوسف الهاشمي، عبدالحميد شريباني، عبدالمجيد واعظي، عبدالحسين غروي، كاظم دينوري و عبدالله سرابي)، مسجد قزللي برگزار شود، که به دستور عوامل رژیم شاه (سرهنگ حق شناس، ریيس كلانتري ۶ تبريز و به فرمان اسكندر آزموده، استاندار تبريز)، درب مسجد بسته می شود و ضمن اهانت به مردم، حضرت امام خميني (ره) و مسجد از مردم خواسته می شود كه متفرق شوند، ولي مردم متفرق نمي شوند. در این میان جواني دانشجوی به نام شهيد محمد تجلا، در پاسخ به اهانت‌هاي سرهنگ حق‌شناس با او درگير مي‌شود و هدف گلوله قرار مي‌گيرد و به دنبال اين جريان، قیام مردم تبریز علیه رژیم شاه شروع می شود.

* پرسه در کوچه باغ های؛ تاریخ قیام‌ ۲۹ بهمن‌ تبریز

نکته مهمتر اینکه يحيي ليقواني، رييس ساواک تبريز با توجه به خشم مردم و به خصوص اهمیت و گسترش این قيام، ضمن تماس با تهران از شاه دستور دریافت می کند، که با تمام توان این قیام را سرکوب کنند.

در هر صورت، در آمار ساواک بر دستگیری ۵۸۱ نفر، ۹ نفر کشته و ۱۱۸ نفر زخمي اشاره شده و همچنین در این ارتباط، سه دستگاه تانک، دو سينما، يک هتل، کاخ جوانان، حزب رستاخيز و تعدادي اتومبيل شخصي و دولتي به آتش کشيده می شود.

در برخي منابع رسمي رژيم، از جمله روزنامه كيهان، تعداد كشته‌شدگان، ۶ تا ۹ مورد ذكر شده بود. و همچنين اعلاميه‌اي كه از سوي اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان اروپا در نهم اسفند ۱۳۵۶ منتشر شده، تعداد شهدا را ۴۰۰ نفر ذكر كرده بودند. محمد تجلا، محمدباقر رنجبر آذر قلم، ضربعلي فتحي، محرم جبرائيلي، پرويز حسن‌زاده، سعيد فيض صالح الوندي، حبيب نقي‌نژاد شترباني، غلام­علي نجفيان‌پور، قربان­علي شاكري، سيد حسن جديري گلابي، بهمن اره‌چي صدر، اصغر علي‌زاده، شيخ احمدلو، بالا آقا كشاورز، جعفر درگاهي و … از جمله کشته شدگان شناسایی شده در این حادثه بودند.

* تبریزی ها؛ با چه سکانسی ارکان رژیم پهلوی را به لرزه درآورند

در این برهه، جمشيد آموزگار، در خصوص قیام خونین ۲۹ بهمن تبریز می گوید: در ميان آشوب‌گران يك تن هم تبريزي واقعي نبوده است. و همچنین كنسول امريكا، مايكل ميرنكو در تبريز در گزارش خود، بيشتر تظاهركنندگان ۲۹ بهمن تبريز را جوانان و بيكاران دانسته است كه به اماكن دولتي، سينماها و مشروب فروشي‌ها حمله كردند.

با این وجود، شاه در گفت و گو با خبرنگاران بي‌بي‌سي در این ارتباط گفته بود:«شورش‌هاي قم و تبريز نتيجه اتحاد نامقدس بين كمونيست‌هاي اسلامي و اشخاص بسيار مرتجع است».

در این راستا، «شاه همچنين در واكنش به اين قيام مأموران ساواك را توبيخ و تنبيه نمود و همچنين استاندار آذربايجان، سپهبد اسكندر آزموده را به علت عدم پيش‌بيني و سركوب نكردن قيام بركنار و به جاي او ارتشبد شفقت را انتخاب نمود».

* قیام مردم تبریز، چگونه در قاب خاطره ها جا گرفت

افزون بر آنچه گفته شد، امام خميني در پيامي در ۸ اسفند ۱۳۵۶،  ضمن تجليل از مردم غيور آذربايجان فرمودند: «درود بر مرداني كه در مقابل دودمان بسيار خطرناك پهلوي قيام كردند و با فرياد مرگ بر شاه خط بطلان بر گزافه‌گويي هاي او كشيدند! زنده باشند مردم مجاهد عزيز تبريز،‌كه با نهضت عظيم خود مشت محكم بر دهان ياوه‌گوياني زدند، كه با بوق‌هاي تبليغاتي، انقلاب خونين استعمار را كه ملت شريف ايران با آن صد در صد مخالف است انقلاب سفيد شاه و ملت مي‌نامند و اين نوكر اجانب و خود باخته مستعمرين را نجات دهنده كشور مي‌شمارند…، من به شما اهالي معظم آذرباييجان نويد مي‌دهم، نويد پيروزي نهايي. شما آذربايجانيان غيور بوديد، كه در صدر مشروطيت براي كوبيدن استبداد و خاتمه دادن به خودكامگي و خودسري سلاطين جور بپا خاستيد و فداكاري كرديد… اهالي آذربايجان بدانند كه در اين راه حق و استقلال و آزادطلبي و درحمايت از قرآن كريم تنها نيستند، شهرهاي بزرگ چون شيراز، اصفهان، اهواز و ديگر شهرها و مُقدم از همه قم مركز روحانيت و پايگاه حضرت صادق سلام الله عليه و تهران بزرگ با آنها هم‌ صدا و هم‌ مقصد، و همه و همه در بيزاري از دودمان پليد پهلوي شريك شمايند. امروز شعارها در كوچه و برزن هر شهر و هر ده، مرگ بر شاه است و هرچه عمال كثيف كوشش مي‌كنند، كه جنايات را از مركز اصلي كه شاه است منحرف و به دولت يا مأموران متوجه كنند، كسي نيست كه باور كند…».

* آذربایجان؛ سرزمین مردان بی ادعا و صف شکن

حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همیشه و در همه حال و بارها در دیدار  هزاران نفر از مردم تبریز و شهرهای مختلف استان آذربایجان شرقی از ملت آذربایجان و به ویژه از قیام ۲۹ بهمن تبریز به افتخار یاد کردند. ایشان در ۲۸ بهمن سال ۹۲ در دیدار مردم آذربایجان، با اشاره به قیام تاریخی ۲۹ بهمن مردم تبریز، این حادثه را دارای درس ها و عبرت های متعدد دانستند و افزودند: اولین درس قیام ۲۹ بهمن، «نمایش ویژگی ها و خصلت های برجسته مردم تبریز و آذربایجان» بود. ایمان عمیق دینی، غیرت دینی، شجاعت، موقع شناسی و اقدام به هنگام، پیشرو و صف شکن بودن، و انجام کارهای نوآورانه در راه اهداف، خصلت های برجسته مردم تبریز و آذربایجان است، که حادثه ۲۹ بهمن، آنها را مجسم کرد».

حضرت آیت الله خامنه ای، دومین درس قیام ۲۹ بهمن را، «نشان دادن پیوستگی و ارتباط بخش ها و اقوام مختلف کشور» برشمردند و معتقدند:« اقوام مختلف ایرانی، به واسطه حاکمیت ایران اسلامی، در زیر پرچم اسلام و نام زیبای ایران قرار گرفته اند و همه دارای پیوستگی و اتصال با یکدیگر هستند و این، همان نقطه ای است، که بدخواهان ملت ایران، برروی آن متمرکز شده اند و می خواهند اقوام ایرانی را مقابل هم قرار دهند». ایشان همه مردم و مسئولان را به هوشیاری در قبال این موضوع فراخواندند و خاطرنشان کردند: هیچگاه نباید پیام اتحاد و همدلی و همگامی قیام ۲۹ بهمن از یاد برود.

* معجزه اراده ملت؛ یعنی قیام ۲۹ بهمن تبریز

رهبر انقلاب اسلامی، همچنین «معجزه اراده ملت» را پیام سوم قیام ۲۹ بهمن تبریز بیان می کنند و بر تاکید دارند:« این قیام نشان داد، که هیچ مانع و قدرت بزرگی نمی تواند، در مقابل اراده راسخ یک ملت، مقاومت کند».

آن چه که مشخص است اینکه، آذربایجانی ها و در این میان تبریزی ها از زمان مشروطه تا به امروز نقش فعال و موثر و به عبارت دیگر در خط مقدم جریان ها و در تاريخ سياسي، اجتماعي، فرهنگی و اقتصادی کشورمان ايران داشته است. از این رو، يكي از بارزترين صحنه‌هاي مبارزاتي آذربایجانی ها، قیام ۲۹ بهمن ۵۶ در تبریز، که نمودی از بصیرت ولایی مردم این خطه در برهه های حساس کشور بوده است.

* آذربایجان؛ چگونه سر ایران شد

حال آنچه در این زمینه اهمیت دارد اینکه، مردم آذربایجان و به ویژه تبریزی‌ها در طول تاریخ کشورمان نشان دادند، که همیشه و در همه حال در امور مختلف همواره پیشگام و پیشتاز بوده‌اند و در واقع این قابلیت و پتانسیل در بین آنان است، که اگر بخواهند کاری را انجام دهند با پشتکار، همت، غیرت و سختگیری خاص تا آخر خط می‌روند که نمود بارز آن همان قیام ۲۹ بهمن تبریز، که نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی است.

فرجام سخن اینکه، شهر تبریز در طول تاریخ ایران همواره شهری پیشتاز در عرصه های مختلف چون در حوزه شهری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بوده که معادلاتش با تمام شهرهای جهان و حتی دیگر کلان شهرهای کشورمان فرق داشته است. بنابراین، در همین راستا بود که به خاطر همین پیشتازی تبریزی ها و آذربایجانی ها، از پشتیبانی انقلاب و نظام اسلامی و به خصوص رهبر و ولي فقيه نظام جمهوري اسلامي ايران است، که حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب« این شهر را قلب آذربایجان و آذربایجان را سر ایران” نامیده اند.

موسی کاظم‌زاده