هزینه های میلیونی، باقیات الصالحات یا حفظ آبرو

مرگ خبرنمی کندویک واقعه ناگهانی است وبازماندگان متوفی برای آبروداری سعی می کنندمراسمی در خور و شان خودترتیب دهندوبه اصطلاح آبروداری کنند.چشم وهم چشمی های دوست وفامیل واینکه مراسم عزابایددرفلان تالاروباناهاروچندنوع میوه برگزار شودباعث می شودکه خانواده متوفی علاوه برتحمل غم ازدست دادن عزیزخود،میلیون هاتومان هزینه کنند.فقط چند دقیقه از دفن متوفی نگذشته که دربلندگواعلام می شود:«برای صرف ناهاربه رستوران دعوت شده اید»وخیلی زودتمام شرکت کنندگان مراسم تشییع به سمت سالن غذاخوری حرکت می کنند؛رستورانی که درآن خانواده متوفی آب خالی هم ازگلویشان پایین نمی رودوتنهابایدنظاره گرغذاخوردن مهمانان باشند!

این خانواده هااگر پس اندازی داشتندکه هیچ،  ولی اگرنداشتندمجبوربه قرض گرفتن پول ازدوست وفامیل می شوندتامراسم تشییع،تدفین وترحیم راباشکوه برگزار کنند.کارمشکلی که علاوه برمسائل اقتصادی گاهی مشکلات اجتماعی واختلافات خانوادگی رانیزبه بارآورده است وعملأسنت غیر عقلانی به نظر میرسد. دوستی تعریف میکردکه هزینه ناهار ختم خواهر بزرگوارشان که چندماه قبل به رحمت الهی رفت حدود ۲۰ میلیون تومان شد.قطعأغذادادن به مؤمنان(بویژه فقراونیازمندان)به نیت میّت ثواب داردامانگاهی دقیق به این مسئله نشان میدهدنه تنهامسیری خلاف سنت پیامبر پیموده می شودبلکه آثارمنفی نیزداشته واصلاح آن نیازبه تغییرنگرش مادارد.اکتفابه برگزاری مجالس ترحیم وتجدیدنظردرنحوه هزینه کرداین مراسم وسوق دادن آن به حل مشکلات عمومی میتواندبه عنوان باقیات صالحات آثاربی شماری داشته باشد.

بررسی پیشینه پذیرایی واطعام درمجالس ختم وسوگواری نشان میدهداین سنت کاملأ برعکس شکل امروزی وخلاف عرف رایجی هست که درجامعه مامشاهده میشود :
۱.«درروايات آمده است كه رسول گرامى اسلام(ص) پس از شنيدن خبر شهادت جعفر بن ابى طالب به مدت۳روزبراى خانواده ايشان غذاتهيه نموده وبراى آنها فرستادندوازآن هنگام فرستادن غذابراى صاحبان مصيبت سنت گرديد.
۲.امام صادق(ع) می‌فرماید: الاکل عند اهل المصیبهْ من عمل الجاهلیهْ و السنهْ البعث الیهم بالطعام: غذا خوردن نزد مصیبت زدگان و با خرج آنان، از رفتارهای جاهلیت است و سنت پیامبر(ص) فرستادن غذا برای مصیبت‌زدگان است»(من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۲)
۳. همچنین امام صادق(ع)می فرماید:«غذا خوردن نزدمصیبت دیدگان ازرفتاروکردارزمان جاهلیت است وسنت اسلامی آن است که غذای آنان از سوی دیگران فراهم شود، همان گونه که پیامبر خدا (ص) در مورد جعفر بن ابی طالب (ع) چنین رفتاری رادرپیش گرفت(حر عاملی،محمدبن الحسن،وسائل الشیعة،ص ۲۳۷،ح ۳۵۰۴ ،مؤسسة آل البیت،قم، ۱۴۰۹ هـ ق)».
ديدگاه فقهاى شيعه واهل سنت نيز نسبت به اين آيين وسنت مثبت بوده وبرآن تأكيددارند.امام خمينى(ره) مى فرمايند:«مستحب است تا ۳ روزبراى صاحبان عزا ـ واهل خانه ميت ـ غذا فرستاده شود و غذا خوردن نزدآنان ودرمنزل آنان مكروه است».
امام صادق(ع) درمجلس گروهی عزادارواردشده وخطاب به آنان اظهار داشتند:پروردگار،مصیبت واردشده برشماراجبران فرماید،به جبران صبروتحملتان پاداش خوبی به شمادهدوشخص متوفی رانیزدرسایه رحمت خویش قرار دهد. سپس ازمجلس خارج شدند.(وسائل الشیعهًْ، ج ۳، ص ۲۱۸)
همچنین آمده:لماقتل جعفر بن ابیطالب(ع) امررسول‌الله(ص)فاطمه(س)ان تأتی اسماء بنت عمیس ونسائهاو ان تصنع لهم طعاماًثلاثهًْ ایام فجرت بذلک السنه،زمانی که حضرت جعفرطیار(ع)درجنگ موته شهیدشدپیامبر(ص)ازحضرت فاطمه(س)خواست که به نزداسماء همسرجعفروخانواده‌اش برودو۳روزبرایشان غذاتهیه کند،بعدازاین دستورپیامبر،میان مسلمانان رسم شدکه وقتی کسی دچارمصیبت می‌شدهمسایگان وخویشان او۳روزبرایش غذاتهیه کرده ومی‌بردند(من لایحضره الفقیه،ج ۱ ص ۴۸)

این همه تأکیدفقه وسنت نشان می دهدکه مراسم عزاداری بایدساده برگزارشودوآشنایان ودوستان به ابراز همدردی باخانواده ی داغداربسنده کنندواگربه دلایلی چون برگرداندن آرامش روحی آنها،تصمیم به حضوربیشتردرکنارآنان دارند،نبایدبه خانواده مصیبت دیده این اجازه رابدهندکه برای پذیرایی ازآنهادچارتکلف ودردسرشوند،بلکه بایدتلاش کنندکه دراین مدت،این خانواده هاحتی دغدغه خوردوخوراک خویش رانیزنداشته باشند!

البته مناسب است صاحبان عزاپس ازکاهش آلام روحی وروانی ناشی ازمصیبت وارده،هزینه اطعامی راکه درچندروزاول مصیبت،قصدانجام آن راداشتندبه نیت متوفی صرف امورخیریه ومستمندان ورفع حاجت نیازمندان ودرماندگان وکارهای خیردیگرچون تهیه جهیزیه برای افرادی بی بضاعت وغیره کنند.چنانکه اکنون دربرخی شهرهامشاهده می‌شودصاحبان عزاهزینه مراسم هفتم وچهلم وسال رابه نیت متوفی صرف امورخیرمی‌کنندو
به این ترتیب ازبرگزاری مراسم وآیین‌هائی که چه بساسودی برای متوفی نداردپرهیزمی کنند.وبه این ترتیب ازبرگزاری مراسم وآیین‌هائی که چه بساسودی برای متوفی نداردواسباب زحمت آشنایان ودوستان بستگان می‌شود،پرهیزمی‌کنند.همچنین دیده شده صاحبان عزادربرخی شهرهاتنهابه برگزاری مراسم ترحیم برای متوفای خوداکتفامی‌کنندواعلام می‌دارندکه هزینه اطعام وتالاروپذیرائی به نیت میت صرف نیازمندان خواهدشد.این امر،شیوه‌ای عقلانی وپسندیده ومطابق سنت پیامبروتأکیدامام صادق(ع) است وجاداردرفته رفته این روش درهمه شهرها نهادینه شودتابرای همیشه هم صاحب عزاومصیبت،دغدغه پذیرایی واطعام وصرف هزینه سنگین نداشته باشدوهم خدمتی باشدبرای مصیبت زدگانی که وضع مالی خوبی ندارندودرکنارمصیبت خود،نگران هزینه سنگین اطعام مهمانان وآشنایان هستند.

یادداشت ؛ شیرین ولی پوری