مسجد کبود ، میراث نسل ها

به گزارش نگاه،  ایکوموس برای سال ۲۰۱۸  شعار ” میراث نسل ها ” را انتخاب کرده است و بر این اساس نوشتار حاضر به بررسی اجمالی یکی از مواریث ارزشمند تاریخی و فرهنگی از زاویه ای متفاوت می پردازد ، میراثی که از نسلهای گذشته به ما رسیده و امانتی است در دست نسل حاضر برای انتقال به نسل های آینده ، مظفریه ، مسجد کبود و فیروزه جهان اسلام نامهایی است که در پرتو شکوه بی بدیل این اثر به آن داده شده است.

تابلوی نقاشی رنگ و روغن مسجد کبود،اثر جولز جوزف آگوستین لورنس که در سال ۱۸۷۲ میلادی توسط این هنرمند فرانسوی نقاشی شده و هم اینک در موزه فابر مون پلیه در کشور فرانسه نگهداری می شود.

لورنس خالق این اثراز نقاشان فرانسوی سده ۱۹ میلادی، متولد ۲۸ ژوییه ۱۸۲۵ در کرپانتره فرانسه و دانش آموخته  دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس است که چند نقاشی از آثار تاریخی ایران را در مجموعه کار های خود دارد.

این تابلو به سال ۱۸۷۲میلادی توسط وی نقاشی شده و مسجد کبود را در سالهای پس از زلزله ویرانگر سال  ۱۱۹۳هجری قمری  نشان می دهد. دوره ای که لورنس به ایران سفر کرده مقارن است با روزگار سلطنت محمد شاه قاجار و روزگار ولیعهدی ناصرالدین میرزا در دارالسلطنه تبریز ، لورنس در این نقاشی مسجد کبود را در یک روز زمستانی به تصویر کشیده ، آثار وبقایای مسجد و محوطه پیرامونی آن با برف پوشیده شده و کاروانی از شتران در  مقابل آن دیده می شود و که عزم حرکت به سمت شرق را دارد.

می دانیم که نجفقلی خان دنبلی پس از زلزله مهیب سال ۱۱۹۳ هجری قمری ، بارویی بر گرد شهر تبریز احداث کرده بود که هشت درب یا دوازه داشت .مسجد کبود که مشرف بر یکی از  شاهراههای ارتباطی تبریز با شرق و مرکز ایران قرار داشت ، از طریق دورازه ای بنام “خیابان “به درون باروی جدید تبریز راه می یافت.

مسیری که برخی محققان آن را یکی از شاخه های جاده تاریخی موسوم به “جاده ابریشم ” می دانند ،گذرگاهی که در سالهای بعدی عنوان اولین خیابان تبریز نیز بدان اطلاق گردید ، این خیابان پس از احداث خیابان فعلی امام خمینی ، که از جنوب مسجد کبود عبور می کند اندکی از رونق افتاد  و به ” کهنه خیابان” مشهور گردید ، کهنه خیابان از مقابل مسجد کریم خان تا بازارچه ای موسوم به “رهلی بازار” یا بازارچه رنگچی  در پشت دروازه خیابان امتداد می یافت و تا قبل از احداث میدان فعلی شهید بهشتی و تاسیسات تجاری پیرامونی آن صنوف مختلفی در این خیابان فعال بودند.

مسجد کبود تبریز، این میراث ارزشمند نسلها  تقریبا به همان ترتیبی که لورنس در تابلوی خود به تصویر کشیده تا سال ۱۳۰۸ شمسی برجای ماند بود،  تا آنکه  در این سال به همت محمدعلی خان تربیت ، رئیس بلدیه تبریز آثار بجای مانده از این بنای تاریخی عظیم و محوطه آن بصورت نسبی سامان داده شد و دوسال بعد مسجد درفهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید . در سالهای ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ تعمیراتی در طاق سردر شمالی آن اجرا شد و  از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹ با مساعدت زنده یاد سید محمد تقی مصطفوی رئیس وقت اداره کل باستانشناسی کشور مبالغی جهت مرمت این بنای تاریخی تخصیص یافت که تحت نظارت شادروان اسماعیل دیباج و توسط زنده یاد حاج ابوالقاسم معمار قدم های موثری در راستای احیای آن برداشته شد و طاقنماهای مسجد تا ساقه گنبد ترمیم گردید و در ادامه با احداث گنبد آجری مسجد کبود توسط معمار شهر تبریزی استاد رضا معماران بنام ، در دهه ۵۰  مسجدکبود تبریز حیاتی دوباره یافت.

مهدی بزازدستفروش – عضو کمیته ملی موزه های ایران