در خدمت و خیانت معماری/ بی‌هویتی؛ از نما تا شهر

نما فضای خارجی ساختمان است که دارای ویژگی‌های ظاهری معماری است که با جزئیات خاصی چون تزئینات و فرم‌های مشخص یا منحصر به فرد مشخص می‌شود.

نما به عنوان یک عنصر شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است که مثل بخش های دیگر معماری از قبیل تقسیمات و تزئینات و نورپردازی باید طراحی شود، که این نسبت به سلیقه افراد، ضوابط، فرهنگ و اقلیم متفاوت است. به عنوان مثال، نوع و شکل طرح در اقلیم گرم و مرطوب در جنوب کشور با اقلیم سرد و خشک شمال غرب متفاوت خواهد بود.
وظیفه یک معمار کاربلد تبیین این مسائل به کارفرما یا سازنده است، در غیر این صورت معمار به اصول کارش خیانت کرده است.
اگر بدیهیات طراحی رعایت شود اثرات مثبتی در پی دارد. از مشاهده طرح ساختمان می‌توان و باید به اقلیم و فرهنگ یک شهر پی برد؛ ولی متاسفانه در تمام کشور مشاهده می‌شود که طراحی نما اغلب به صورتی هم‌شکل و بدون محتوا در حال پیشروی است و ما در طراحی نماها اغلب شاهد عدم اصالت، یکسان‌سازی، عدم تناسب و بی‌توجهی به خط آسمان هستیم.

  اگر بخواهیم این ۴ موضوع را به صورت ساده و قابل‌فهم‌تر بسط دهیم، از زبان موسیقی کمک می‌گیریم:
۱) اصالت در طراحی: کسی که علم موسیقی ندارد و با یک آهنک یا تصنیف ایرانی مواجه میشود، متوجهِ نسبت آن موسیقی با خاستگاهش و تفاوتش با موسیقی دیگر ملل می‌شود. مثلا موسیقی ایرانی روحی دارد که با روح موسیقی ژاپنی متفاوت است. این، دقیقا همان اصالت موسیقی است که در آن مستتر است. سبک معماری هم باید به اصالت معماری متعهد بماند.
۲) یکسان سازی: وقتی یک سبک از معماری مثل کامپوزیت یا نمای رومی مد میشود و نماها بدون توجه به عملکرد و کاربری در یک قالب طراحی میشوند، مثل ریتم تکراری در موسیقی آزاردهنده است؛ نمود این تکرار در موسیقی، سمعی است و در نما، بصری.
۳) تناسب: در زیبایی های بصری و صوتی  تناسب نقش مهمی دارد. اگر ملودی با آواز هماهنگی نداشته باشد و یا در دو پرده متفاوت اجرا شود باز هم آزار دهنده خواهد بود. در معماری تناسب ارتفاع بنا با ابعاد پنجره، تناسب نما با کاربری ساختمان و‌ نظایرش، این چنین است.
۴) خط آسمان : اگر کف ساختمان ها را به عنوان خط اول موسیقی به عنوان یکی از خطوط حامل و خط آسمان را خط پنجم در نظر بگیریم، وقتی در یک ملودی نُتی خارج از ساختار نواخته شود گوش خراش خواهد بود، ساختمانی هم که خط آسمان را رعایت نکند از لحاظ بصری زننده است.

 بنابراین اگر معماران نتوانند یا نخواهند این اصول ساده و ابتدایی را رعایت کنند، دستگاههای تصمیم گیر باید ضوابطی الزام‌آور برای تامین این اصول تبیین کنند.

حسین درسخوان