گام به گام تا تبریز ۲۰۱۸/ غار نعیم؛ جواهری فراموش شده در قلب آذربایجان

در این میان در آذربایجان‌شرقی غار دست ‌کند سه طبقه “نعیم” در زیرزمین کشف شده‌ است که با معماری داخلی، راهروها، هواکش، چاه‌ها و اتاق‌هایش هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.

به گزارش نصر به نقل از ایسنا، کاشف غار نعیم در خصوص این غار گفت:  غارنعیم یا نعم  را در سال ۱۳۸۰ در دامنه کوه‌ سهند در آذربایجان‌شرقی، حوالی سردرود ما بین خلجان و ورنق کشف کردم. در واقع به محلی که با دست حفر شود نعم گویند و اسم این غار به دلیل دست‌کند بودن از آن گرفته شده‌است.

محمد حسین قابل نژاد سردرودی در خصوص معماری داخلی غار، اظهار کرد: این غار در سه طبقه بوده که در سالن هر طبقه در سمت چپ و راست آن اتاق‌هایی دو یا سه نفره به اندازه دو در “دو و نیم” متر و به ارتفاع یک و نیم‌ مترساخته شده‌است و به نظر می‌آید شاید بیشتر از سه طبقه هم باشد.

وی با اشاره به طبقه اول این غار، بیان کرد: این طبقه به طول سه و نیم کیلومتر و دارای ۲۰۰ اتاق در اطراف است که در هر اتاق محل‌هایی برای استراحت، قراردادن شمع و تأمین روشنایی تعبیه شده‌ است. هم‌چنین رودی به طول ۳۰۰ متر برای تامین آب آشامیدنی افراد ساکن در غار، ما بین اتاق‌ها در سالن جریان دارد. این طبقه به هواکش بزرگی که اهالی به آن برج می‌گویند، ختم می‌شود.

وی ادامه داد: ورودی طبقه دوم از راه سقف طبقه اول، بعد از طی ۱۵ متر از ورودی اصلی غار دیده می‌شود که موقع ورود به این طبقه فرد با سه راهی مواجه می‌شود که یکی آن را به ورودی برمی‌‌گرداند، یکی به مکانی نامشخص که احتمالا چاه است می‌برد و دیگری هم فرد را به طبقه دوم می‌رساند که به طول ۲۰۰ متر و دارای ۲۰ اتاق است.

وی در خصوص طبقه سوم خاطر نشان کرد: به گفته اهالی منطقه از طبقه دوم به سوم مسیر دسترسی وجود دارد که امروزه به دلیل رسوبات مسدود شده‌ است.

قابل نژاد با اشاره به این‌که این غار در چهار شاخه ساخته‌ شده است، گفت: بخشی از غار در زیر خانه‌های شرقی خلجان قرار دارد که اهالی برای نگهداری آذوقه و انباری از آن استفاده می‌کنند و بخشی در زیر روستای ورنق به طول یک کیلومتر است. بخش دیگر به قسمتی مرطوب در شرق متصل و بخش چهارم به منطقه‌ای بنام میندوش منتهی می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: در طی این ۱۵ سال کارشناسان داخلی و حتی فیلم بردارانی از خارج کشور برای بازدید از غار آمده‌اند ولی تا به حال اقدامات جدی برای پاکسازی رسوبات، احیاء و آماده‌سازی غار برای بازدید گردشگران انجام نگرفته‌است.

یک پژوهشگردر خصوص مشخصات دهانه این غار گفت: دهانه غار به عرض چهار متر و ارتفاع یک و نیم متر است ولی مدخل ورودی ۶۰ در ۶۰ سانتی‌متر است که در موقع ورود باید ۱۰ متر سینه خیز راه را طی کرد. پس از طی این مسافت، میدان بزرگی دیده می‌شود که وسط آن چاهی وجود دارد که با دهانه‌ای به قطر دو متر و به عمق چهار متر به طبقات زیرین دیگر متصل می‌شود.

ابراهیم پورحسین خونیق یاد آور شد: لازم به ذکر است که غار دارای چندین ورودی است که اهالی روستا بسیاری از آن‌ها را مسدود و برایشان درب ساخته  و قفل کرده‌اند. غار از سمت شمالی به خانه‌های مردم راه دارد که به دلیل حریم خصوصی امکان ورود وجود ندارد و مشخص نیست این غار به کجا منتهی می‌شود.

وی با اشاره به وجود محفظه هوا و نور به طرف بیرون سقف غار یاد آورشد: در هر ۵۰ متر محفظه‌هایی به ارتفاع دو تا پنج متر و قطر نزدیک ۷۰ سانتی‌متر برای تهویه هوا و تامین روشنایی ساخته شده‌اند و نیز بیرون هر اتاق و راهرو‌ها جای پیه سوزها دیده می‌شود.

وی با تاکید بر نگارش کتابی در مورد آثار باستانی که غارها هم فصلی از این کتاب هستند، گفت: این کتاب حاصل ۱۰ سال تحقیق است که  پس از انتشار می‌تواند به بسیاری از سوالات در مورد غار پاسخ دهد.

پورحسین خونیق در خصوص سفال‌های کشف شده از غار، گفت: سفال ساده نخودی، قرمز و خاکستری رنگ به همراه اشکال مختلف، سفال ساده لعاب‌دار، سفال لعاب‌دار گلدار تزیینی و سفال سوخته از محل کشف شد که احتمال می‌رود مربوط  به صده‌های قبل از اسلام تا دوره اسلامی باشد.

وی با انتقاد از عدم توجه میراث فرهنگی به این غار، اظهار کرد: متاسفانه نهادها به خصوص میراث فرهنگی آنچنان که می‌بایست تا حال برای این محل ارزشی قائل نشده‌اند؛ به طوری که چندین سال قبل نمونه‌های کشف شده را به کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی به امید بررسی تحویل آن‌ها دادیم ولی تاکنون خبری از نتایج بررسی اعلام نکرده‌اند.

تصاویری از ورودی، سالن و هواکش غار که از آرشیو ابراهیم پورحسین خونیق انتخاب شده‌است:

نویسنده و محققی دیگر باتاکید بر این‌که حوالی سردرود در دامنه کوه سهند جزو قسمت‌های پربار آذربایجان‌شرقی از نظر تاریخی  و مدنیت است، خاطرنشان کرد: به دلیل موقعیت استراتژیک این منطقه  آثار تاریخی قابل توجهی وجود دارد.

حسین فیض الهی وحید در خصوص بخش‌های مختلف داخلی غار یاد آور شد: مکان‌هایی برای نگهداری حیوانات و هم‌چنین اجاق برای پخت و پز به همراه ظروف قدیمی نیز در غار دیده می‌شود. ضروری است با بررسی دقیق لایه‌های زمین، ظروف سفالی و سایر اشیاء بدست آمده از این مکان، قدمت و محدوده دقیق آن شناسایی و ثبت شود.

وی افزود: نابودی این آثار در واقع به معنای پاک شدن بخش مهمی از تاریخ آذربایجان‌شرقی است. متاسفانه برخی افراد در پی جست و جوی اشیاء گران قیمت و عتیقه، اقدام  به تخریب محل و از بین بردن ظروف و آثار موجود در محل می‌کنند.

مسئول موزه مردم شناسی سردرود با اشاره به این که بررسی دقیق این غار صفحه‌ی جدیدی از تاریخ پرفراز و نشیب آذربایجان را باز خواهد کرد، گفت: با ایجاد امکانات و فراهم آوردن زیر ساخت‌ها می‌توان گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری را جذب کرد که رونق وضع اقتصادی منطقه را در پی خواهد داشت. هیئت امنای موزه سردرود تلاش دارد با همکاری اهالی منطقه و مسئولان برای بهبود وضعیت غار و پاکسازی آن کند.

رحیم قابل نژاد  با تاکید بر حفظ میراث تاریخی بشر افزود: غار نغیم در غفلت مسئولان بطور مداوم تخریب می‌شود و خسارت سنگینی به فرهنگ و تاریخ ایران وارد می شود.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی در مورد نوع کاربری این غار گفت: طبق مشاهدات چنین برمی‌آید که غار به صورت معماری صخره‌ای و دست‌کند و با هدف استتار و در امان ماندن از خطرات دشمن و ناملایمات هوا ساخته شده‌است.

محمد فیض خواه ادامه داد: برخی از مسیرهای دسترسی دچار رسوب گرفتگی شده‌ و به طور کامل و دقیق کشف و تاریخ نگاری نشده‌است و بدون بررسی و پژوهش نمی‌توان در مورد قدمت و نوع کاربری آن نظر قطعی صادر کرد.

وی گفت: در تبریز علاوه بر بناهای تاریخی و مذهبی، غارهایی دیده‌ می‌شود که همه‌ی آن‌ها در کنار هم فرهنگ مردم را شکل می‌دهند. غار نعیم اثر فاخر معماری صخره‌ای است که مشابه آن در شهر کاشان کشف شده‌است. می‌توان با هزینه کم و پاکسازی آن از رسوبات، مکانی جالب و بی‌نظیر برای بازدید آماده کرد.

بر اساس این گزارش، می‌توان با فراهم آوردن امکانات مناسب بخشی از اتاق‌های غار را برای اقامت گردشگران آماده کرد تا افراد ضمن بازدید از داخل غار، در اتاق‌های دستکند آن اقامت کنند و شبی را در دامان طبیعت و در دل غار سپری کنند.

تبریز، پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را با سلایق و انگیزه‌های متفاوت به تبریز و آذربایجان‌شرقی خواهد کشاند. بی شک اقامت در غار چند طبقه در زیرزمین برای گردشگران تجربه بی‌نظیری را رقم می‌زند.

با توجه به وجود حدود ۲۰۰ اتاق در این غار، می‌توان بخشی را به رستوران و نمایشگاه صنایع‌دستی تبدیل کرد.

باید منتظر باشیم تا ببینیم جه اقداماتی برای غار نعیم انجام خواهد گرفت. آیا دهانه‌ها و اتاق‌های غار در پی بی‌مهری افراد به کلی بسته و ویران خواهد شد و یا با سرمایه‌گذاری اندک و پاکسازی آن، محلی برای جذب گردشگران و زمینه‌ای برای اشتغال مردم منطقه می‌شود؟

 گزارش از پریا توفیقی