عمارت ساعت و لزوم پاسداشت حافظه تاریخی مردم تبریز

به گزارش نگاه، «عمارت تاریخی ساعت» یا «شهرداری» تبریز یکی از بناهای شاخص، دیدنی و یادگار جریانات مختلف سیاسی و فرهنگی کلانشهر تبریز است که به سبک معماری نئو گوتیک آلمانی ساخته شده و به شکل عقابی است که بال های خود را باز کرده است؛ برج این بنا ساعتی دارد که سر هر ساعت یک‌بار به صدا در می آید و این زنگ مدت ۸۲ سال است با فکر و ذهن شهروندان عجین شده است.
این بنا در قلب شهر تبریز که تبریزیان آن را «میدان ساعت» می نامند، قرار گرفته است و در فاصله سال های ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ شمسی به همت حاج ارفع الملک جلیلی، شهردار وقت و با صرف تنها ۲۵۰ هزار تومان ساخته شد و حیرت همگان را برانگیخت.
این اثر تاریخی و زیبا که در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ۲۰۵۵ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌، دارای یک برج ساعت چهار صفحه‌ای به‌ ارتفاع ۳۰٫۵ متر است که با طنین موزون زنگ‌هایش، هر ۱۵ دقیقه یک‌ بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می‌رساند.
هم اکنون این بنای تاریخی به دلیل گذشت زمان و کاربری های مختلف و به خصوص استقرار شورای اسلامی شهر و وجود دفاتر هر یک از اعضای شورا در ان، به محل پر رفت و آمد مردم تبدیل شده است؛ در همین حال صاحب نظران و کارشناسان بناهای تاریخی می گویند که بنای تاریخی «عنارت ساعت» دیگر تحمل ترددهای پرتعداد ارباب رجوع برای دیدار با اعضای شورا را ندارد.
با وجود اینکه طرح مرمت عمارت ساعت با فراخوان شهرداری وقت در سال ۱۳۹۳ و حدود ۶ سال قبل آماده، تهیه و تدوین شده است، اما متاسفانه تاکنون هیچ قدم عملی و اجرایی در این خصوص از سوی شهرداری و شورای اسلامی شهر برداشته نشده است که این اتلاف وقت می تواند به این مجموعه بی نظیر آسیب های جبران ناپذیر وارد کند، این در حالی است که مستندات نقشه این بنا توسط گروه کارشناسی مرمتی موجود بوده و قابل دسترس می باشد.
یکی از ویژگی های بسیار مهم و بارز «عمارت ساعت» مربوط به استفاده از مصالح پیشرفته، مدرن و بی مانند آن زمان است؛ مهندسان وقت در ساخت این بنا از بتون آرمه با میلگرد بدون عاج بهره برده اند که در آن زمان هنوز برای جامعه ایرانی خیلی شناخته شده نبود.
دیوارکشی به عمق ۱۱ متر از سطح عمارت به دلیل سست بودن خاک محوطه که بر روی قبرستان محله نوبر بنا نهاده می شد از دیگر خصوصیات برجسته این بنای ممتاز است که این اقدام به خاطر احتمالات مربوط به وجود قنات های آب در بستر بنا به انجام رسیده است.
بنابر نظر مهندسان ساختمان، طول عمر استاندارد هر بنای مسکونی و اداری در ایران امروز بیش از ۴۰ سال نمی تواند باشد که بر همین مبنا امروز شواهد و قراینی از نشست برخی از قسمت های عمارت ساعت در سمت خیابان ارتش و کوچه حیدرزاده و همچنین تقاطع مقصودیه به طرف خیابان امام وجود دارد و ترک هایی در این بخش ها متوجه ساختمان «عمارت ساعت» شده است.
هرچند به گفته ناظران، صاحب نظران و کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتی، ساختار بنای عمارت ساعت هیچ مشکلی ندارد، اما باید توجه داشت که چون این ساختمان رفته رفته قدیمی تر می شود باید مراقبت های لازم و کافی از این حافظه تاریخی مردم تبریز به عمل آید و با توجه به اینکه در طرح مرمتی آن تمایم مشکلات احصاء شده، ضروری است مدیران شهری و شورای اسلامی شهر در اسرع وقت نسبت به شروع این طرح اهتمام کرده و برای نسل های آینده، این بنای مهم را همانگونه که سازندگان آن مدنظر داشتند، منتقل شود.
معماری برونگرا و تکنیک ساخت منحصر به فرد «عمارت ساعت» که تبریز در احداث چنین بناهای در ایران پیشگام است، می طلبد تا شهرداری و شورای اسلامی شهر نسبت به استحکام بخشی آن وارد عمل شده و تا دیر نشده نسبت به اجرای بندهای طرح مرمتی و تخصیص بودجه اراده خود را نشان دهد.
طبق اسناد موجود از طرح مرمتی عمارت ساعت، اعتبار لازم برای اجرای این طرح مهم در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۶ میلیارد تومان برآورد شده بود که این رقم در زمان حاضر به بیش از ۵۰ میلیارد تومان می رسد و بدون تردید اختصاص چنین رقمی از سوی شورای اسلامی و شهرداری چندان سخت و مشکل به نظر نمی رسد.
در طرح مرمت موجود برای عمارت ساعت، زمان بندی اجرا و تکمیل آن ۱۸ ماهه بوده و این طرح باید یکجا و نه موضعی و موردی به مورد اجرا گذاشته شود.
بدون شک ساخت عمارت ساعت تبریز در زمان خود از شاهکارهای معماری کشورمان محسوب می شد و در ساخت آن، مهندسان آلمانی، آودیس اوهانجانیان ارمنی و نیز حاج محمد معمار، همه جنبه های فناورانه و سنتی معماری و ساخت و ساز را رعایت کرده اند، به گونه ای که پنجرهای بنا که ارتفاع بعضی از آنها به بیشتر از چهار مترمی رسد، از چوب «مَمرَز» ساخته شده و در داخل دیوارهای ساختمان کانال کشی بخاری ذغالی تعبیه شده است.
تصویری از ساختمان نیمه کار «عمارت ساعت» تبریز در سال ۱۳۱۶ شمسی که به همت حارج میرزا رضا ارفع الملک جلیلی، شهردار خوشنام تبریز، ساخته شد

اتفاق نظر اعضای شورای شهر برای خروج از ساختمان «عمارت ساعت» و مرمت آن
رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر تبریز با تاکید بر اینکه این شورا برای مرمت عمارت شهرداری آمادگی کامل و کافی دارد، گفت: در صورتی‌ که خروج اعضای شورا از عمارت ساعت کمکی به احیای این عمارت کند، در کوتاه ترین زمان ممکن اعضای شورا به مکانی دیگر نقل مکان می‌کنند.
حجت الاسلام و المسلمین کاظم زعفرانچیلر اظهار داشت: طرح خروج شورای اسلامی شهر از عمارت ساعت تبریز طرحی مورد اهمیت و قابل تامل و مهم است که با نظر کارشناسان امر باید در این جهت فوریت شود.
وی با بیان اینکه برای خروج از این ساختمان باید به موارد مشخصی توجه کرد، افزود: برای این امر طرح‌هایی نیز ارائه شده که برای مثال حضور در ساختمان شماره دو شهرداری یکی از نمونه مکان‌هاست که می تواند مورد بررسی اعضا قرار بگیرد.
زعفرانچیلر با اشاره به پیشنهاد ایجاد کمیته مرمت برای عمارت ساعت، گفت: کمیته احیای مرمت ساختمان شهرداری با هدف اجرایی کردن طرح مرمت می تواند از سال آینده وارد عمل شود.
وی ادامه داد: شهرداری تبریز نیز باید ظرف مدت سه سال باید مکان‌یابی قطعی و دایمی شورای اسلامی شهر وارد عمل شده و محل جدید را مشخص کند، چون نقل مکان شورا برای اجرای طرح مرمت موقت خواهد بود.
زعفراچیلر اضافه کرد: برای کاربری عمارت ساعت پس از مرمت نیز بسیاری از مجموعه دارن می‌توانند بیایند و در این عمارت موزه‌هایی مختلف از مجموعه‌های غنی و مورد اهمیت را تشکیل دهند و زیرزمین این عمارت نیز هم اکنون خالی است و می‌توان مرمت را از این نقطه آغاز کرد.
یکی دیگر از اعضای شورای اسلامی شهر تبریز نیز با اشاره به اینکه از ابتدای دوره‌ ششم شورا، احیای عمارت ساعت اولویت اول بوده و همه اعضا متفق القول معتقدند که هر اقدامی برای مرمت و احیای این عمارت اثرگذار باشد، انجام خواهد شد، گفت: سوال اینجاست که آیا واقعا” تخلیه اینجا مساوی با آغاز و اجرای کار مرمت خواهد بود.
روح الله دهقان نژاد افزود: در این خصوص باید شهرداری طرح و لایحه‌ای مشخص به شورای اسلامی شهر ارائه دهد و در این طرح بودجه و زمان بندی مشخصی برای مرمت در نظر گرفته شود.
وی با اشاره به مبالغ مختلف برای انتقال شورای شهر به مکانی دیگر، یادآور شد: آیا با توجه به بودجه سال آینده و مبالغ اظهار شده، امکان تخلیه عمارت و حضور در ساختمانی دیگر ممکن خواهد بود؟
در همین زمینه کارشناس مسایل شهری و عضو سابق شورای اسلامی شهر تبریز نیز ضمن هشدار نسبت به وضعیت مرمتی عمارت تاریخی ساعت، گفت: بی توجهی به این عمارت باشکوه که نمادی از تاریخ و فرهنگ کهن این شهر است، جبران ناپذیر خواهد بود.
غلامحسین مسعودی ریحان قدمت بیش از ۸۰ ساله این ساختمان را مورد اشاره قرار داد و افزود: گذشت سال ها از ساخت این عمارت، لزوم توجه ویژه به نگهداری و مرمت این مجموعه بسیار باشکوه و تاریخی را اجتناب ناپذیر کرده است که بر همین اساس دوره قبلی شورای اسلامی شهر در بودجه سنواتی آن را مورد توجه قرار داد.
به گفته وی اعتباری معادل ۳۰ میلیارد ریال برای مرمت و رسیدگی فوری به وضعیت ساختمانی عمرات میدان ساعت تخصیص یافته بود و با مساعدت کمیسیون برنامه و بودجه شورا تمامی این اعتبارات به شهرداری داده شده است.
مسعودی ریحان اظهار داشت: متاسفانه شهرداری تاکنون این اعتبار را برای مرمت و نگهداری عمارت تاریخی ساعت هزینه نکرده است.
وی با ابراز تعجب از اینکه چرا بودجه اختصاصی تاکنون هزینه نشده است، یادآوری کرد: شهرداری باید متوجه باشد که هر گونه تاخیر و تعلل در رسیدگی به امور مربوط به عمارت تاریخی ساعت می تواند تلفات و صدمات بسیار جدی به این مجموعه وارد کند.
مسعودی ریحان با بیان اینکه هم اکنون قسمت هایی از دیواره ها و برخی قسمت های داخلی عمارت ساعت تبریز نیاز به مرمت دارد، ادامه داد: در سال های گذشته فرسایشی در محل ساختمان به وجود آمده است که اگر همین امروز نسبت به رفع مشکلات و ایرادات موجود اقدام نشود، شاید فردا بسیار دیر باشد.
وی توجه به میراث فرهنگی و ابنیه های تاریخی شهر را یکی از اولویت های مهم و اصلی شورای اسلامی شهر تبریز دانست و با تاکید بر اینکه در این زمینه شورا نباید با کسی تعارف کند، گفت: آثار و اماکن تاریخی را نباید به حال خود رها کرد، زیرا هر گونه تخریب در این ابنیه ها در حقیقت به هویت و تاریخ منطقه لطمه وارد می کند.
به گزارش ایرنا، عمارت ساعت تبریز به عنوان نماد مدنیت این کهن شهر نیاز مبرم به مرمت داشته و هیچ مانعی در این زمینه نباید توسط اعضای شورای اسلامی و شهرداری بهانه هایی بروز و ظهور پیدا کند، چون حفظ موجودیت بنا و استحکام بخشی آن مطالبه عمومی شهروندان است و منافع اداری، فردی و گروهی نباید در این رابطه تاثیرگذار باشد.

گزارش: سیدیحیی مرتضائی