«ارسباران» بریده از زمین، نرسیده به آسمان/شمالی تازه در آذربایجان

به گزارش نگاه به نقل از مهر، «شهری دورافتاده و خواب‌آلود در میان کوه‌های سر به فلک‌کشیده‌ای که‌ قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان شده‌اند. مکانی است عالی! به طراوت و سرسبزی اروپا، و ورای ذهنیت ما از طبیعت خشک و کویری ایران.»

این‌ها بخشی از اظهارات یک گردشکر کانادایی درباره شهرستان کلیبر آذربایجان شرقی و طبیعت آن است. باور می‌کنید؟ جایی که زیاد فکرش را نمی‌کنیم و روی آن حساب باز نمی‌کنیم در نظر دیگران یک بهشت پنهان و طبیعتی ورای ذهنیت یاد می‌شود.

باور نمی‌کنید و باور نمی‌کنیم که با رخ نشان دادن یک تعطیلی کوچک در تقویم جیبی‌مان، خنده‌ای سبز به روی لب‌مان می‌نشیند و بار و بندیل خود را برای سفری سبز آماده می‌کنیم. برای همان مقصد همیشگی: شمال و شمالی‌ها!

انسان را از هر طرف که مورد ارزیابی قرار دهیم، با تمام روح و جان و احساس و عواطف خود سفر می‌طلبد و آن را یکی از ضرورت‌های زندگی‌اش می‌داند. مخصوصا وقتی آب و هوا خوب می‌شود و طبیعت اندکی روی خوش به روی آدم‌ها نشان می‌دهد، علاقه افراد به سفر و مسافرت بیش از قبل می‌شود.

اما این که ما فقط یاد گرفته‌ایم واژه سفر، واژه سبز و… را فقط از یک مسیر معنا کنیم، کمی نامطلوب به نظر می‌رسد. شاید برای همان گردشگر کانادایی که کلیبر و طبیعتش را مقصد خود قرار داده بود، باورش سخت باشد ایرانی‌هایی که وسط چهارفصل زندگی‌ می‌کنند فقط یک معنا از طبیعت و گردش را بلد باشند.

شمال کشف نشده

اما دیگر وقتش رسیده طبیعت سبز را در همین نزدیکی‌ها بجوییم. طبیعت را با تمام چهره‌های خوب و خشن آن در جاهای نزدیک ببینیم. اصلا این گزارش نوشته شده است تا دست شما را بگیرد و ببرد به یک شمال کشف‌نشده در آذربایجان شرقی.

همانطور که از اظهارات گردشگران خارجی می‌توان دریافت، اصلی‌ترین و محکم‌ترین معرف شهرستان کلیبر، همان طبیعت بکر آن است یعنی جنگل‌های «ارسباران». همان طبیعتی که واژه‌نامه‌ای گسترده از پدیده‌های طبیعی مختلف به تالیف خدا تلقی می‌شود. همان طبیعتی که می‌تواند گردش در آن، درصدی از لذت قدم زدن در بهشت را در همین دنیا به ما بچشاند.

پیش از هرچیز باید اظهار داشت که چندسال قبل جنگل‌های ارسباران شهرستان کلیبر توسط سازمان بین‌المللی یونسکو به عنوان یک زیست‌کره معرفی شد که بیش از پیش از اهمیت این طبیعت خبر می‌دهد و لازم نیست برای اثبات ادعای یونسکو دلایلی روشن‌تر از هوای جنگل‌های ارسباران و سبزتر از درختان آن بیاوریم.

اگر آدرس جنگل‌های سبز ارسباران را بخواهید، جایی گسیخته از زمین و نرسیده به آسمان است. همان نقطه تلاقی چندین آب و هوا و چندین رنگ و بوست که در نتیجه یک بهشت تمام عیار می‌سازد. ارسباران علاوه بر آن که تحت تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای است در شعاع اثر اقلیم‌های خزر و قفقازی نیز قرار دارد و به دلیل وجود اختلاف ارتفاع زیاد از آب و هوا و اقلیم‌های متنوعی برخوردار است.

اما یادتان باشد یکی از لازمه‌های سفر به جنگل‌های ارسباران دعاست! وقتی بار و بندیل‌تان را جمع می‌کنید حتما از خدا بخواهید که ارسباران را با حال و هوای بارانی‌اش به شما معرفی کند چراکه بهشت‌های نم و خیس، بیش‌تر با روحیات انسان همراهی می‌کنند.

تنوعی به وسعت ارسباران

گفتیم که تنوع یکی از نزدیک‌ترین واژه‌هاست به ارسباران. بدین معنا که هر نوع پدیده طبیعی که ذهن‌تان باور نمی‌کند ولی دل‌تان می‌خواهد، به چشمان‌تان خواهد خورد.

البته تا یادمان رفته بگوییم که جنگل‌های ارسباران اکنون به عنوان پارک ملی ایران نیز ثبت شده است. چراکه در طول تاریخ به دلیل دارا بودن تنوع زیستگاهی و چشم‌اندازهای بکر و ناب مورد آسیب قرار می‌گرفت و پس از چند دوره منطقه ممنوعه و منطقه حفاظت‌شده بودن، اکنون به عنوان پارک ملی شناخته شده است.

در این پارک ملی ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۳۸ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۲۲ گونه ماهی به چشم خورده است. این را می‌گوییم که وقتی در جاده‌های منتهی به بهشت ارسباران پنجره را باز کردید و دل‌تان را بارانی کردید، از دیدن تابلوهایی که عکس خرس و گرگ و گراز و… دارند نهراسید و اندکی آماده‌تر به آن وادی قدم بگذارید.

هرچند تمام بخش‌های این جنگل‌ها را به خاطر وجود همین خطرات نمی‌توان رفت و دید ولی محیط‌هایی در این جنگل وجود دارند که در گذر زمان و عبور و مرور فراوان گردشگران آن‌ها را به عنوان جاذبه‌های گردشگری این منطقه معرفی کرده است.

ارسباران سه نقطه دارد. این سه مکان که در مجاورت جاده کلیبر-عاشقلو قرار گرفته‌اند عبارتند از قلعه بابک، دره مکیدی و آینالو.

در حقیقت اگر بخواهیم اهمیت و زیبایی این سه مکان را در مجموعه جنگل‌های ارسباران معرفی کنیم، باید بگوییم که بدون آن‌ها شاید جنگل‌های ارسباران مثل هزاران هزار جنگل دیگر، ته نقشه ایران رها می‌شد و قدم‌های مردمان را بر خود نمی‌دید.

البته زیارتگاه‌ها و مکان‌های دیگری هم هستند که برارزش گردشگری این مجموعه می‌افزایند ولی به دلیل اینکه زیاد مورد توجه مسافران و بازدید آن‌ها قرار نگرفته‌اند هنوز از آن‌ها چندان یاد نمی‌شود.

بازدید از چنین مکان‌هایی که بیش‌تر مورد بازدید و تردد افراد قرار می‌گیرند، بیش‌تر به شما پیشنهاد می‌شود تا نقاط کشف‌نشده و اعماق این جنگل زیبا اما پرخطر. حتی ایام غیرتعطیل و روزهای عادی که اتفاقا تابستان نیز نباشد، باز همان سه نقطه گردشگری نیز برای یک مسافر تنها و بدون تجهیزات مورد نیاز می‌تواند بسیار مخوف باشد. همه این‌ها را نگفتیم که باعث ترس شما بشود، بلکه گفتیم تا مشوقی باشد برای اینکه هنگام سفر تا می‌توانید دست آشنایان خودتان را بگیرید و باهم به این سفر بروید.

گونه‌هایی چون کیکم، سماق، زرشک، انار، زغال‌اخته، سیب و گلابی وحشی و تمشک از جمله غذاهای جنگلی این منطقه محسوب می‌شونداما برگردیم به بحث تنوع؛ حتی درختانی که سایه سبزشان را بر این جنگل‌ها گسترانده‌اند، هم خودشان و هم میوه‌هایشان از گوناگونی بسیاری برخوردارند. برای مثال گونه‌هایی چون کیکم، سماق، زرشک، انار، زغال‌اخته، سیب و گلابی وحشی و تمشک از جمله غذاهای جنگلی این منطقه محسوب می‌شوند.

البته این را هم در نظر داشته باشید که شما به یکی از قطب‌های ییلاقی ایران سفر می‌کنید و ممکن است یکی از دیدنی‌ترین صحنه‌های جلوی چشم‌تان همین مناظری باشد که ییلاقی‌ها پدید می‌آورند.

«ایل بسطاملو» در مراتع بین شجاع آباد و قلعه بابک، چیزلی و آقداش از جمله دیدنی‌ترین ییلاق‌ها هستند که با مشاهده آن‌ها می‌توانید به بخش عظیمی از فرهنگ ییلاقی منطقه پی ببرید.

در اینکه به منطقه‌ای سفر کرده‌اید که آب و هوای خنک و سردی دارد شک نکنید و حتما لوازم و لباس گرم به همراه داشته باشید، اما چشمه‌های آب گرم ارسباران که در زمره جاذبه‌های گردشگری هستند به کمک شما خواهند آمد.

بزرگ‌ترن مجتمع آب‌درمانی کشور

تاسیسات آب‌درمانی کلیبر بزرگ‌ترن مجتمع آب‌درمانی کشور است. این مجتمع در نزدیکی روستای متاللی احداث شده و شامل استخرهای سرپوشیده مجزا و امکانات فراوان است که همیشه آغوش گرم خود را به روی گردشگران باز کرده است.

یکی از دلایلی که باعث می‌شود آنجا به اندازه جنگل‌های شمالی گردشگر نداشته باشد، همین بحث نبود امکانات زیرساختی استوقتی می‌بینیم مجموعه‌های تازه‌تاسیس هم در سطح و هم در بطن مکان‌های طبیعی و گردشگری می‌توانند در زمره جاذبه‌های گردشگری قرار بگیرند، چرا نباید دست به ساخت چنین مکان‌هایی بزنیم؟ از خوبی‌ها و زیبایی‌های کلیبر و مجموعه جنگل‌های ارسباران گفتیم اما شاید امروزه یکی از دلایلی که باعث می‌شود آنجا به اندازه جنگل‌های شمالی گردشگر نداشته باشد، همین بحث نبود امکانات زیرساختی است.

هرچند تعدادی هتل‌ هم در نواحی ساخته شده ولی قطعا برای تبدیل یک منطقه به یک قطب گردشگری امکانات و تجهیزاتی فراتر و زیربنایی‌تر از این موارد نیازمان خواهد بود.

شناسایی ۷۵۰نوع گونه گیاهی در جنگل‌های ارسباران

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی می گوید:مساحت جنگل های استان ۱۹۰ هکتار است که از این میان ۱۶۴ هزار هکتار مربوط به جنگل‌های ارسباران است که در ۵۵۰ هزار هکتار مساحت استان پراکنده‌شده است تنوع گونه‌های گیاهی جنگل‌های ارسباران بسیار زیاد و بااهمیت است اکثر درختان این منطقه از بلوط تشکیل‌شده ولی اهمیت عمده این جنگل‌ها به دلیل ذخیره‌گاه بودن آن و تنوع زیستی فراوان آن است.

داور نامدار با اشاره به محدوده جغرافیایی جنگل های ارسباران می افزاید:این جنگل در شمالی ترین منطقه اذربایجان شرقی در پنج شهرستان کلیبر، ورزقان، اهر، هوراند، خداآفرین و جلفا واقع شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی با اشاره به تنوع پوشش گیاهی این منطقه می گوید:۷۵۰نوع گونه گیاهی در جنگل‌های منطقه ارسباران شناسایی‌شده که از این تعداد گونه گیاهی شناسایی‌شده بیش از ۵۰ نوع منحصراً مختص جنگل‌های ارسباران است و جنگل‌های ارسباران به لحاظ گونه‌های گیاهی و ذخیره‌گاه بودن، یک‌پنجم نواحی پوششی ایران را به خود اختصاص می‌دهد.

در صورت واقع‌بینانه جنگل‌های ارسباران را می‌توان یکی از پربازدیدترین مقاصد گردشگری آذربایجان شرقی به شمار آورد ولی آمار گردشگران به هیچ وجه قابل مقایسه با جنگل‌های شمال کشور نیست و اصلی‌ترین علت آن را عدم اطلاع‌رسانی کافی در زمینه گردشگری می‌توان دانست.

حداقل اگر همچون گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۸ تبریز را به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام مقصد سفر خود قرار دادید، لذت دیدن یک شمال تازه را از دست ندهید. حضور در جنگل‌های ارسباران برای اشخاص عجول در زمینه دیدن بهشت، شدیدا توصیه می‌شود!

……………………………………………………

گزارش از اسد بابایی – بهنام عبداللهی